Білімге сенген заманда қапы қалмаудың қамын жасау- білмекке құмарлықтың белсенділігін сөндірмеу. Сан ғасырлар бойы ұрпақтар жалғасында болған білім саласы бүгінде жаңару үстінде. Білім беру ісін ақпараттандыру арқылы дамыта оқыту – бүгінгі күннің басты талабы. Тұңғыш президент Н.Ә.Назарбаев «Қазақстанның әлемдегі бәсекеге қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы» жолдауында «Білім беру реформасы – Қазақстанның бәсекеге нақтылы қабілеттілігін қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін аса маңызды құралдардын бірі» деп көрсеткен.
Қазақстан Республикасының «Білім туралы» заңында «Білім беру жүйесінің басты міндеттерінің бірі – білім беру бағдарламаларын меңгеру үшін жағдайлар жасау» деп көрсеткен. Солардың бірі – білім беруді ақпараттандыру барысында дидактикалық материалдармен бірге негізгі оқыту құралы болып компьютер саналды [1-6].
Ғаламтор дамыған әлемде білім саласы бойынша оңтайлы мүмкіндіктер толып тұр. Онлайн тест тапсырмаларын орындап өзіндік деңгейіңді көруге, кез-келген кітапты электорнды түрде оқуға немесе тыңдауға мол мүмкінідік бар кезеңде көш артында қалуымызға құқығымыз да жоқ. Бүгінгі күнде елдегі төтенше жағдайға байланысты оқу процесі мектеп қабырғасында да, жоғарғы оқу орындарында да ойлайн режімге көшірілді. Қашықтықтан білім беру жүйесі іске қосылды. Мектеп оқушылары «whatsapp», «classroom» бағдарламалары арқылы білім алуда. Жоғарғы оқу орындарында студенттер қауымы «zoom» бағдарламасы арқылы қашықтықта оқиды. Мұның барлығы -ақпараттық коммуникациялық технологиялардың кең өріс алғандығын тайға таңба басқандай аңғартып отыр. Менің пікірімше, қашықтықтан білім алудың тиімді тұстары төмендегідей талданады:
- Оқушының мектептегі білім деңгейін ата-ана көз алдында көреді;
- Тапсырма жеке оқушыдан талап етілген соң, тапсырманы жеке орындау нәтижесінде өзін дамытады;
- Еркіндікке дағдыланады;
- Тапсырмаларын суретпен немесе видеомен дәледеп отырғандықтан, кез-келген істе жауапкершілікті сезінеді.
«Даналыққа біз үш түрлі жолмен жетеміз, ең ізгі жол – санамен саралау, ең оңай жол – еліктеу, ең қиын жол – тәжірибеден тәлім алу» - дейді, Конфуций. Тәжірибеден тәлім алу арқылы даналыққа жетудің ең қиын жолына түссек те, межелі мақсатқа жету басты жеңіс. Сондықтан, жаңашылдықты қиындықпен қарсы алмай, алға қарап ұмтылудан талмайық.
Тақырыптың түп тамырын ақтарып келе, негізгі мәселеге көшсем. Жоғарыда аталып отырған ақпараттық коммуникациялық технологияларды қазақ тілі мен қазақ әдебиеті пәндерінде қалай тиімді пайдаланамыз? Осы сұрақтың төңірегінде мардымды жауап іздедім. Нәтижесінде, тәжірибе барысында оқушылармен жұмыс жасай отыра ақпараттық коммуникациялық технологияларды пайдаланып көрдім. Қазақ тілі пәнінен «Ұлттық ойындар» тақырыбын өтіп, жаңа тақырыпты интербелсенді тақтаның көмегімен түсіндірдім. Сондай-ақ, тақырыпты грамматикамен байланыстыру мақсатында«Ақсүйек» ойынын ұйымдастырдым. Оны Pover Point бағдарламасы арқылы жүзеге асырдым. Арнайы ұяшықтар орналастырып, олардың біреуінің артына ақсүйек жасырып, қалған бөлігіне етістіктің мағыналық түрлеріне байланысты сұрақтар жаздым. Оқушыларға тапсырма қызықты әрі білім кеңістігін кеңейтуге пайдалы болды. Бұл тапысырма арқылы уақытты тиімді пайдаланып, үнсіз отыратын оқушылардың қызығушылығын оятып, сәтті жағдай жасадым.
Интерактивті тақтамен жұмыс барысында қолдануға болатын сызбалар Абайдың қара сөздерін өту барысында айтылатын ақынның философиялық тұжырымын сызба арқылы топтастыруға болады. Алдымен мұғалім Абайдың қазақ әдебиетіндегі орны, қара сөз жазудағы ойы туралы қысқаша түсіндіреді.
«Қазіргі таңда жастарға ақпараттық технологиямен байланысты әлемдік стандартқа сай мүдделі білім беру өте қажет» - деп тұңғыш президент атап көрсеткендей, жаңа технологиялық әдіс тәсілдерді өз сабағында қолдану – білім сапасын арттырып, оқушылардың білім, білік дағдыларын қалыптастырады. Мысалы, «бес жолды өлең» стратегиясында оқушыны ақындыққа тәрбиелеу, шығармашылыққа баулу арқылы логикалық ойлау жүйесін қалыптастырады. Сыни тұрғыдан ойлау – ұстаз бен оқушыны ізденуге жетелейтін, шығармашылық шабыт беретін толғанып жүрген мәселелерді шешуге бағыт беретін бағдарламасы арқылы оқушының белсенділігі, өзіндік дербестігі жоғарылайды; өз ойын жеткізе білу шеберлігі, топ алдында пікір айта алуы қалыптасады; сын тұрғысынан мұғалім де, оқушы да өзіне-өзі баға беріп, еркін ойлайды; жеке тұлға ретінде ұстаз бен оқушының шығармашылық қабілетін дамытуға мүмкіндік береді[2.78].
Қазақ тілі сабағында оқу ақпаратын ақпараттық технология жағдайында меңгерумен байланысты оқу әрекетінің түрлері:
- Монитор экранындағы фонына назар аудару;
- Фондағы жекеденген жаттығуларға зейін аудару;
- Нақты жаттығуды және айрықшаланған сөздердді суреттеу;
- Нақты сөйлемдерді кешенді белгілеу
- Жаттығуды танытуға бағытталған эвристикалық әрекет ретінде;
- Жаттығуды абстрактілі ойлау ;
- Жаттығуды түрлендіру жолдарын іздеу;
- Жаттығуды түрлендіру мен жаңа білім алуға бағытталған репродуктивті әрекет ретінде;
- Таңдалған жаттығу бойынша сөйлемді түрлендіру;
- Таныс жаттығу түрлерін жасау;
- Берілген жаттығуды бағалау;
- Дағдыны қалыптастыруға арналған практикалық әрекет;
- Дағдыны таныс жағдайда қолдану;
- Таныс емес жағдайда дағды қалыптастыру[3].
Сабақ барысында ақпараттық – қатынастық технологияны қолданудың жақсы жақтары:
- Түрлі – түсті иллюстрациялар, ұлттық музыка, анимациялар есте сақтау процесі үшін тиімді.
- Әр сабақта сөйлеу әрекетінің бес түрі де қолданылады: тыңдалым, сөйлесім, оқылым, жазылым, айтылым.
- Әр сабақ төмендегілердігілерді қамтиды:
а) компьтермен үзілісіз қарым – қатынас;
ә)бірнеше рет тыңдау мен оқып – білген материалды қайталаудың арқасында дағдыларды машықтандырғанға дейін меңгертіледі.
4. Компьютер оқушының өзіндік жұмысын ұйымдастырады.
5. Компьютер оқытудың аудио және бейне құралдардың мүмкіндіктерін табысты байланыстырады.
6. Компьютерлік желілермен жұмыс істеу арқылы оқушылардың тілдік сауаттылығы, шығармашылық потенциялының, тілдік құзіреттілігінің дамуына мүмкіндік туады.
Осы кезеңдер бойынша сынып оқушыларының қазақ тілі сабағында оқу әрекеті қалыптасып, белсенді қызмет етуге ұмтылады. Бұл әр оқушының дербес компьютердің және мұғалімнің көмегімен өзара түсінісу ортасында қазақ тілі сабағында жаңа білімдерді алуына, танымдық іс-әрекетін дамытуына айтарлықтай септігін тигізеді және оқушының танымын, тілдік құзіреттілігін қалыптастыруда бірігіп жұмыс жасаудың жоғары түрлеріне көтереді[3.32б]
|
1-сурет |
Оқыту процесінде жаңа технологияларды енгізу бір күннің немесе бір жекелеген ғалымның ісі емес, ол ұзақ та күрделі кезеңнен өткен ғылыми ізденістердің, ұстаздар ұжымының, ғалымдар қауымдастығының ынтымақтасқан еңбегінің нәтижесі екені белгілі құбылыс. Сондықтан біз осы әдістемелік құралға қазақстандық және шетел ғалымдарының оқыту үдерісіне енгізген жаңа технологияларына тоқталып, саралауды жөн көрдік.
Жобаларды қорғау әдісі француз педагогі және ойшыл С. Френенің «еркін еңбек» технологиясы негізінде ұсынылған. Бұл әдістің ерешелігі тапсырма түрлеріне қарай жұмыс топтарының құрылуын, ақпараттардың құндылығын жоспарлау, өздігінен еңбектенудің құндылығын көрсете білуінде. Мұғалім көмегімен әрбір оқушы жұмыс түрі көрсетілген жеке апталық жоспар құрады. Білім негізін құрайтын ақпаратты қайдан, қалай алудың мүмкін жолдарын іздеп, ақпарат иелерімен жеке қарым-қатынасқа түсу нәтижесінде білім жинақтайды, өзара талдайды, бірін-бірі бағалайды. Бағалау өлшемдері бойынша жүзеге асырылады: мазмұндаудың түсініктілігі, шынайылығы, тыңдаушыны қызықтыруы, тақырыпты толық аша білуі, шығармашылығы. Оқушының таным қызметі неғұрлым өзі іздеп тапқан білімге көбірек тәуелді болса, соғұрлым материалды меңгеру нәтижелі болады[4]. 1-суретте көрсетілген әдіс-тәсілдерді ұтымды пайдалану үшін ақпараттық коммуникациялық технологиялар өз септігін тигізеді.
Қорытындылай келе, қазақ тілі мен қазақ әдебиеті пәндерінде ақпараттық коммуникациялық технологияларды тиімді пайдалана білу мұғалім үшін де, оқушы үшін де оң нәтиже көрсетері анық. Мұндай жағдайда аталған екі тараптан да белсенділік талап етіледі. Себебі, мұғалім белсенді болып түрлі тапсырмалар ұйымдастыра білсе, оқушының қызығушылығы екі есе артады. Ал, оқушы талпыныс жасаса, мұғалім өз жұмысының жемісін көріп, одан әрі ізденіске түседі. Сондай-ақ бұл тұста атап өтетін негізгі байланыс – ата-ана. Ата-ана баласын қадағалап, мұғаліммен байланыста болса, білім саласында алға жылжу үрдісі қалыптасады. Жаһанданған заманда жаңғыру қиындық туғызбайды. Тек қана санамызды сілкіп, ұлттық болмысымызды сақтасақ болғаны. «Біздің заманымыз – өткен заманның баласы, келер заманның атасы»- дейді Ахмет Байтұрсынұлы. Бізде де, дәл осындай жағдай. Өткен заманның баласы ретінде, тарихымызды сақтап, заман талабына сай ғаламтор мен ақпараттық технологияны керекті жерінде пайдалана білуіміз қажет. Келер заманның атасы ретінде, білім саласында дамыған заманнан мардымды қазына тастап кетуіміз керек. Сондықтан да, жаңарудың жаршысын күліп қарсы алып, ұтымды пайдалана білейік. Қай заманда болса да, болашақ- білімдінің қолында.
Пайдаланылған әдебиеттер:
- Қазақстан Республикасының «Білім Туралы» заңы. Алматы.1999ж 6 б.
- Омарова. Р.С «Білім берудің жаңа парадигмасы жағдайында оқушылардың шығармашылық, қызығушылығын қалыптастырудың дидактикалық негіздері» Педагогика ғылымдары дәрежесін алу үшін дайындалған авторефераты. Түркістан.2008ж, 78 б
- «Қазақстан мектебі» 2008ж. №11 «Электрондық оқулықтарды пайдаланудың педагогикалық ұстанымдары» 32 б
Аницибор М. М. Активные формы и методы обучения. Тула, 2002
Таңжарықова Ақмөлдір
Жақып Жансая
Малкіш Аида
