Еліміздің Тәуелсіздігінің 25-жылдық мерей тойына арналған «Тарих тағылымы» атты әдеби-қойылымның сценарийі.
Саябақта Ата мен бала отыр.
Ата: Балам, сабақтарың қалай болып жатыр? Тыныштығың бұзылып отыр ғой.
Внук: Ата, нам в школе дали задание написать сочинение ко Дню Независимости... Но я никак не могу понять о чем писать. Никак не получается...
Ата: Отыр балам, болашақ иелерінің тарих беттеріне хабары жоқтығы біздің кемшілігіміз! Тәуелсіздік деген ешкімге бағынышты болмау, өз болашағыңды өзін құрасын, өз тіліңде емін еркін сөйлей аласын, сені ешкім қаламаған нәрсеңді күштеп жаста алмайды. Иә, бұл біздің ең үлкен жетістігіміз. Бабалар бұл күнді көруді арман еткен. Бәрін басынан бастар болсақ...
Өлең оқитын жігіт пен қыз сахнаға шығады.
Жігіт: Мен – қазақпын мың өліп, мың тірілген.
Жөргегімде таныстым мұң тілімен
Жылағанда жүрегім, күн тұтылып,
Қуанғанда күлкімнен түн түрілген.
Қыз: Мен – қазақпын, ажалсыз анамын мен,
Құрсағыма сыйдырам даланы мен.
Пәк сәбимін бесікте уілдеген,
Дәуірлермен құрдаспын, данамын мен.
Жігіт: Мен – жігітпін, айқасқа, сынға асықпын.
Жүрегі бар кеудемде шын ғашықтың.
Жанартаудай жойқынмын жұлқынғанда,
Шарықтасам, қыран боп шыңға шықтым.
Қыз: Мен – қара көз сұлумын, сайтан қызбын
Сайрай қалсам, тілімнен бал тамғыздым.
Сүйер болсам, өмірдей өле сүйдім,
Қас батырмен қайрасқам балтам жүзін.
№1. Музыкальный номер
Ата: Осыдан біраз ғасырлар бұрын қазақ даласына Шыңғыс хан есімімен қоса қаралы күндер келді. Бүкіл қазақ даласынан жусан иісінің орын қаның иісі басып алды.
Мына бір тарихты мұқият тыңда!
Отырар қаласы өздігінен тайынбай, жаудың күшін ішіне еңгізбей намысын қорғап тұрды. Моңғолдың істемеген айласы қалған жоқ. Бірақ, ел арасында бір шірік табылады қашан да! Сол бір адам үшін бүкіл қала зардап шекті. Тұрғындары қылышқа ілініп, Қайырхан тұтқынға түсті. Шыңғыс хан билігін мойындатпақ болып, бар зардапты кештірті, қинады, бірақ Қайыр өз өрлігінен түсе қойған жоқ!
Бір күні Шыңғысхан Қайырханды өз құзыра алдыртып.
Сахнада Шыңғысхан 2-3 әскерімен, ортағы езгіге салған Қайырхан мен Қаршоқыны алып келеді.
Шыңғыс: Иә, Қайырхан,
Рух ердiң өзегi ғой қайда да.
Ең әрiсi, Жеңiлiстiң өзiн де
Шешкiң келiп тұр өзiңнiң пайдаңа.
Жiгiттepiм рухыңа қармақты
Салмақ болып, Тәнiңдi әбден қорлапты.
Батырлықтан бағың бiрақ жанған, ә,
Маған қарап күлiп тұрсың сонда да.
Олар сенiң жеңгенiмен тәнiңдi,
Амал нешiк, Жеңе алмапты жаныңды.
Мысқыл күлкiң салды маған қаншама ой,
Шipкiн, сендей бес қолбасшым болса ғой,
Қалың қолым ұқсап дүлей тасқынға
Бөлеп дарқан күйге менi
Бүкiл әлем билер едi
Аяғымның астында.
Ха-ха-ха-ха, ал мына бip сатқынды
Құдай саған қайдан ғана тап қылды?..
Қайғылы әрi күлкiлi.
Қайран аңқау, дара тұлға,
Аңғармапсың қанатыңа
Жасырынған түлкiнi.
Ерлiгiңe осы болсын сыйлығым,
Саған қидым бұл сатқынның билiгiн!
Қарашоқы: Ұлы ханым,
Әдiлдiк пе мұныңыз?
Өле-өлгенше боп өтейiн құлыңыз,
Отырарды, Мен қол ұшын бермесем,
Оңай жаулап алар ма едi ұлыңыз?
Шыңғыс: Оған дау жоқ,
Сенен acқан бар ма бiрақ тipi өлiк?!
Қастерлiнiң бәpiн жыққан табанға
Азған сен бе, Әлде мына заман ба?
Тым құрыса, Қacиeттi бip сезiм
Қaлy керек емес пе әрбiр адамда?
Рас, мeнiң нөкерлерiм безбүйрек,
Зұлымдықты ерлiк деп те таниды.
Олар тiптi өкшесiмен eзгiлeп,
Кете алады жазығы жоқ сәбидi.
Одан да ipi хайуандыққа жете алады төзiмi,
Бәpiн өзiм үйреткенмiн о баста.
Қаталдық пен аяушылық ceзiмi
Жауынгердiң жүрегiнде түспеу керек таласқа.
Түспеу ләзiм қос сезiмнiң дауына,
Мен осыған қатты көңiл бөлемiн.
Қаншама иттiк етсе де олар жауына,
Туған жерiн сатпасына сенемiн.
Дәмелендiң шығарар деп төpiнe.
Жеттi көзiң, Ол үмiтiң - құр елес.
Опасыздық жасадың ба елiңе,
Ертең саған менi сату түк емес.
Шарам нешiк, Тұрмын cенi тiптi аяп.
Сорлы Отансыз, Қарайыпсың қаныңа.
Қашан менi сатарыңды күтпей-ақ,
Алдыңды орап кеткенiме налыма.
Жақсылығым қайтпады деп арыма.
Сатқындыққа сатқындықпен тiл қату
Ұқсамай ма табиғаттың заңына?!
Құлақ түрер кiм қалды ендi зарыңа?
О дүние сапарына, Сатқыным,
Сенiп аттан әдiлдiктiң барына! –
Нөкерлеріне бұйырып
Шыңғыс: Кәне, қылыш ұстатыңдар
Қaйcаp батыр Қайырханның қолына!
Қайырхан: Тоқта, Шыңғыс,
Бұл баланың әкесi бip нар тектi
Адам едi елге сыйлы, зиялы,
Адам едi адал, ұшқыр қиялы.
Әкесi үшiн перзентiне cенiп ем,
Сатқын болып шықты мына тұяғы.
Оны ойласам, от жүрегiм қан болар,
Сенiмiме содан түскен таңба бар.
Мақұл көрсең, Әкесiн бұл сатқынның
Осы араға алдырғаның жөн болар.
Қарашоқының әкесін ортаға алдырады.
Қайырхан: Жылан туса жыланнан,
Құлан туса құланнан,
Таңданатын түк те жоқ,
Бiрақ жылан қалай туды қыраннан?
Қария: Сыйлы басым қуарды,
Жария етiп жалғанымды,
Менiң қыран болғанымды
Заман бүгiн өтiрiкке шығарды.
Әдiлi сол, көнбе, мейлiң, көн, мейлiң,
Әр адымы қиындаған,
Адал өлiм бұйырмаған
Менен сорлы жан бар десең, сенбеймiн.
Ең негiзгi кiнә, әрине, өзiмде.
Бұл баланы жаңа туған кезiнде
Перзент үнi тұсаған жан мұратын
Афрасиабтың ар жағында тұратын
Нағашысы бауырына басқан-ды.
Қaтeлiгiм осы арадан басталды.
Kiндiк кескен өлкесiнiң сорына
Ержеткен соң қайта келдi қолыма.
Бөрененi жарып шыққан сынадай
Бабалардан бiзге жеткен,
Құлақтыны iздеп өткeн,
Өсиет бар мынадай:
“Әр нәресте қашан eci кiргенше,
Жер қадiрiн, Ел қадiрiн,
Ең бастысы тіл қадірін бiлгенше,
Алғашқы әнтек қылығына
Өзi ұялып күлгенше,
Көтергенше балаң ойдың желкенiн,
Қинаса да қиқар соқпақ, қиыс жол,
Өзiн туған қасиеттi өлкенiң
Ауасымен дем алуға тиiстi ол!”
Мен осынау борышыма әкелiк
Немқұрайды қарадым да,
Кiнәлi боп ар алдында,
Жiбердiм зор орны толмас қателiк.
Мiне, төpiм бipiгiп тұр көрiме,
Көрiнетiн бетiм бар ма елiме?
Мына сатқын перзентiме қосақтап
Өлтipyгe мiндеттiсiң менi де!
Азғындықтың соңы бiзбен құрысын,
Сабақ болсын ертеңгi атар күн үшiн.
Құм мәңгiлiк бүркей алмас асылды,
Даңқың көктеп өтедi әлi ғасырды.
Ал қимылда, Қалды уақыт тым қысқа.
Қағу үшiн сенiң қайсар басыңды
Асығып тұр мынау залым Шыңғыс та!
Қайырхан: Иә, қоштасар келдi күн,
Азбан Шыңғыс ел тарихын қорлады-ау.
Ойлап тұрсам, ендi бәpi арман-ау.
Отырардың жанқиярлық ерлiгiн
Жыр ететiн, Әттең, ақын қалмады-ау!
Шыңғыс: Өкiнгенмен, болмайды,
Ешкiмге де берiлмейдi бас сауға.
Бұйрық еттiм түгел қырып тастауға.
Отырарда еркек кiндiк қалмайды!
Қария: Қателестiң, қалады!
Жұма бұрын шеткi Елшi қақпадан
Жүзiн жалын қақтаған
Мен құтқарып жiбердiм бip баланы.
Қайырхан: Бәрекелде,
Бұл еңбегiң жарады!
Бipaқ одан ұрпақ тарап,
Одан ақын туғанша,
Ал ол ақын ата жолын қуғанша,
Кеудесiне сыйдырғанша даланы,
Айырғанша ақтан бөлiп қараны,
Талай өзен тасып өтер,
Бәлкiм, талай ғасыр өтер.
№2. Музыкальный номер.
Ата: Көрдің бе балам, Отырар қақпасынан жасырын қашқан кішкене баладан Мұхтар Шахановтай азамат туып, Қайырхан күткен үміт ақталды.
Внук:А почему и после этой долгой войны наша страна не стала независимой?
Ата: Айналайын қарғам, біле-білсең қазақта жүз, оның ішінде рулар бар. Солардың басы бірікпей, әрі жүз хандыққа таласып, тартысып өмір сүрді. Бірақ дұшпан қарап тұрады ма, жерімізден алыс емес жерде Жонғар хандығы еліміздің әлсіреп тұрған пайдаланып жолына кездескенің бәрін жайпап, қылышын қанға бояп өтті. Балам ешқашан ұмытпа! «Алтау араз болса, ауыздағы кетер. Төртеу түгел болса, төбеден келер». Жаратқанның құдіретімен біздің жүз сұлтандары мұны түсініп, қазіргі Шымкенттен алыс емес Ордабасы деген жерде бас қосып, күштерін біріктірді.
№3. Музыкальный номер «Елім-ай»
Ата: Елдің бірлігі жарасқан, алтын ғасыры Абылай хан билеген кезде болды. Көптің ішінен озып шығып, өзінің көрегендік саясатымен ел басқарып, көре алмаған дұшпанның күшін жермен жексен етіп отырды!
Өлең оқитындар сахнаға шығады
Қан да, көздің жасы да сорықпады.
Күреңітті көлдердің борықтары.
Азан-қазан «Ақ табан шұбырынды»,
Ала топан жоңғардың жорықтары...
Мал айрылды дағдылы жайлауынан,
Жер айрылды жарлы елден, байлы ауылдан.
Қыран бүркіт адасты мекенінен,
Қыз жаңылды сертті сөз байлауынан.
Сарыарқада сарнады Асан қайғы,
Домбырадан бақсыдай бас алмады.
«О, қарт баба, еңсеңді көтер! – дедім, –
Көп күрсінсең, көңіл де қасаңдайды.
«Ару – жолда, мал – терде, бала – белде»,
Уайым түбі – теңіз ғой, бара берме.
Жігер керек, жыр керек, жалау керек,
Қайрат күйі боп төгіл қаралы елге.
№4. Музыкальный номер
ЗКГ: Ата: Бірақ, елдің бағы көпке созылған жоқ.
Өлең оқитындар:
Мен – Жамбылмын, жаугер жыр ел тілеген,
Қазған ормын дұшпанға ентелеген.
Мен – Москва қорғаны, Жиырма сегіз,
Мен – Әлия, мен – Мәншүк, мен – Төлеген.
Паспорттары, паролі сол да атымның.
Еңбектің де сом білек солдатымын.
Ұйқысызбын, майдандық вахтадамын,
Тоғызы боп он оқтың сонда тудым.
Жүргенім жоқ айқасып атақ үшін,
Танытам деп әлде бір ата күшін.
Қорғамақпын соң келген бақытымды,
Октябрьдің, Ильичтің аталы ісін.
Мен – солдатпын сол үшін шаужайлаған.
Ұлт атында жоқ енді дау жай маған.
Украин, белорус, орыспын мен,
Азат етем жерімді жау жайлаған.
( Радиодан әлде как муз. Номер. «День Победы» әні ойнайды)
№5.Музыкальный номер
Өлең оқитын шығады.
Күнәдан таза басым бар,
Жиырма бірде жасым бар,
Қасқалдақтай қаным бар,
Бозторғай жаным бар,
Алам десең, алыңдар!
Қайрат деген атым бар.
Қазақ деген затым бар.
Еркек тоқты-құрбандық,
Атам десең, атыңдар!
Мен не етермін, не етермін,
Мен келмеске кетермін.
Көрмеген қош бол таңдарым,
Көре алмай мен өтермін.
№6. Музыкальный номер. Ансамбль или Оркестр – Күй.
ЗКТ внук: Ата, мен бәрін түсіндім! Тәуелсіздік біздің дінімізде, тілімізде, салт-дәстүрімізбен бірге тамыры терең тарихымызда екен! Мен бәрін түсіндім! Енді шығарманы емін еркін жаза алам!
ЗКТ ата: Бәрекелде балам, тарихын білмеген бала – болашағын болжай алмайды. Өйткені, бәрі де тарих беттерінен басталады.
