Болашаққа бағдар: кәсіби қазақ тілі арқылы латын әліпбиіне көшу -рухани жаңғыру негізі
«Тіл сөйлеу-сөйлесу,оқу-үйрену,
жазу-сызу арқылы өседі.Бұл үшеуінің
бірде-біріне көңіл аудармау –ең үлкен қате».
Ғабит Мүсірепов
Егер әрбір қазақ ана тілінде сөйлеуге ұмтылса,тіліміз әлдеқашан Ата Заңымыздағы мәртебесіне лайық орнын иеленер еді.Қазақ тілі туралы айтқанда,істі алдымен өзімізден бастауымыз керектігі ұмыт қалады.Ұлттық мүддеге қызмет ету үшін әркім өзгені емес, алдымен өзін қамшылауы тиіс.Сонда ғана қазақ тілі барша қазақстандықтардың жаппай қолданыс тіліне айналады.
Н.Ә.Назарбаевтың «Қазақстан -2050» Стратегисы-
қалыптасқан мемлекеттің саяси бағыты» атты
Қазақстан халқына жолдауынан
Қазақ тілі - аса бай тіл, икемді тіл,
қалай исен, солай иіле береді.
Орамын,бұрамын тауып, қисынын,
орайын келтіріп пайдалансаң,
бұл тілмен сурет салуға, тас қашап,
ағаш,текемет оюға болады –ау!
Нұртас Оңдасынов
Ана тілінің қадір-қасиетін біле білген екі қазақтың бірі оны ұлттың рухына,халықтың қазына –байлығына балайтыны рас.Халықтың жүрегінен шыққан,ана тіліне деген мейірім,махаббат сезімін білдіретін сөздер сан түрлі.
«Ана тілі дегеніміз – сол тілде жасаған,жасап келе жатқан халықтың баяғысын да,бүгінгісін де, болашағын да танытатын,сол халықтың мәңгілігінің мәселесі.Ана тілін тек өгей ұлдары ғана менсінбейді,өгей ұлдары ғана аяққа басады.Ана тілін ұмытқан адам өз халқының өткенінен де, болашағынан да қол үзеді» (Ғ.Мүсірепов)
Жоғары айтылған сөзімізді жалғастырсақ, Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев айтқандай «Қазақстанның болашағы-қазақ тілінде». Барлығы өзімізден басталады, жақсысы да, жаманы да.Өз ана тіліміздің қадірін,мәртебесін жоғарлатып, өзге ұлт өкілдеріне ұлгі ретінде жасамасақ, қадамдарымыз алға басады деп ойламаймын.
Қазақстан Республикасының мемлекеттік тілі-қазақ тілі.Мемлекеттік мәртебесін алғалы 30 жылға таяп қалды.Бірақ, әліде оны толық меңгеру жағынан сұрақтары өте көп.
Осы мақсатымен «Тілдерді қолдану мен дамытудың» 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы құрылды.
Оның өткен он жылдық кезеңінде:
мемлекеттік органдардағы құжат айналымы 80пайызға жетті;
мемлекеттік тілді оқытудың инфрақұрылымы елеулі түрде кеңейді;
мемлекеттік тілді оқыту орталықтары көбейді және мемлекеттік тілді оқытудың әдістемелік базасы қалыптасты;
жүздеген қазақ мектебі ашылды;
Бір сөзбен айтқанда,аталған бағдарламасының басты мақсаты:Қазақстанда тұратын барлық этностар тілін сақтау жағдайында ұлт бірлігін нығайтудың маңызды факторы ретінде мемлекеттік тілдің ауқымды қолданылуын қамтамасыз ететін үйлесімді тіл саясаты.
Көзделіп отырған негізгі міндет-2020 жылға қарай бұл көрсеткіш кемінде 95 пайызды құрауы тиіс.Енді он жылдан кейін мектеп бітірушілердің 100 пайызымемлекеттік тілді біліп шығатын болады.Мемлекеттік бағдарлама да сондай-ақ «мемлекеттік тілдің қолданудың беделін арттыру» , «мемлекеттік тілге деген сұранысты арттыру», «тіл мідениетін жетілдіру» сияқты аса маңызды да ауқымды міндеттер қойылып отыр.Аталған міндеттерді іске асыру үшін, елімізде барлық жағдай жасалынып отыр.
Тілдің құдіреті сол - мың ауыз сөзді Бірауыз сөзге сыйғызуға болады. Бұл – шешендіктің хас үлгісі!
Ойымызды жалғастырсақ, бүгінгі күнге қойылған басты міндеттердің бірі: 2025 жылға дейін білім берудің барлық деңгейінде латын әліпбиіне көшу және болашаққа бағдар - "Рухани жаңғырудың " мән-маңызы да нақ осында.
Өзінің тарихын, тілін, мәдениетін білетін, сондай-ақ заманына лайық, шет тілдерін меңгерген, озық әрі жаһандық көзқарасы бар қазақстандық біздің қоғамымыздың идеалына айналуға тиіс».Осы тақырыпты ашып беру үшін , өз істеп жатқан жұмысыма біраз көз салайық.
Өзім туралы: мен «Павлодар сервис және тамақтандыру колледжде» 10 жылдан аса жұмыс істеймін. Қазақ тілі мен әдебиет пәні оқытушымын.Екі жоғары білімім бар. 26 жылдан аса мұғалімдіктемін.Біздің колледж үздік колледждердің бірі.Осы оқу мекемесінде талабына сай, жан-жақты білімді маманды оқытуға барлық жағдай жасалынды.Өз таңдаған жолымды өте жақсы көремін, себебі, балаларды:адам,тұлға,Отанымыздың зор болашағы, - деп тәрбиелеймін.Әр бала, ол өсіп тұрған, әдемі гүлге тең. Сол гүлдерімізді құлпырыту үшін, өмірді сүйетін адам болғандай тәрбиелеу керек.Ол сөзсіз – ұстаздың міндеті.
Біздің колледжде сабақтан тыс уақытта түрлі мәдени шаралар қазақ, орыс,ағылшын тілде өткізіледі. Бұл шаралардың мақсаты - қазақ халқының салт-дәстүрлерімен, туған өлкесімен, ұлы тұлғалардың өмірімен таныстыру, шешендік сөзге баулу, отансүйгіш қасиеттерін дамыту, не жақсы , не жаман –деген тағы да өзге тақырыптарға көңіл білдіру.
Бұл шаралар арқылы оқушылардың рухани байлықтарын және сөйлеу қабілеттерін дамытады.Ондайдың бірі , «Рухани жаңғыру» бағдарламаның аясында «Мың бала» жыл сайын өткізілетін сайыс , өзге ұлт оқушылар өз білімдерін, тіл шеберліктерінмемлекеттік тілде тамашалады. Қазақ әдебиет белгілі ақындардың өлеңдерін жатқа мәнерлеп оқиды.Олар өте үлкен қызығушылықтарын білдіреді.Женімпаздарымыз облыстық көлемінде сайысына қатысты.Оған қоса, «Атамекен» клубының жұмысын атқарамын.Бекітілген жоспар бойынша желтоқсан айында 2018 жылы «Болашаққа бағдар – рухани жаңғыру» деген тақырыбы бойынша атты ашық отырысы өтті. Оқушылар үш топқа бөлініп, түрлі сайысқа өте белсенді қатысты.«Менің болашақ мамандығым»,«Рухани жаңғыру», «Мемлекеттік тіл» тақырыптарына бейнероликті түсіруге үй тапсырма берілді. Өте қызықты, маңызды, үлкен жауапкершілікпен үй тапсырмаларын орындады.Әділ қазыларымыз жоғары бағаларын ұсынды.Сайысымызда кәсіби қазақ тілі және латын графикасымен қоса сан алуан тапсырмалар болды.Өз болашақ мамандық туралы шағын көріністер көрсетілді.Отырыс көңілді және қызықты болды.
Оқушыларды қазақ тілі және кәсіби қазақ тілі сабақтарда латын графикасымен, оның шығу тарихымен таныстыру, бейнеролик пен презентацияны қолданып, жұмыстар жалғасуда. Қийын болса да, латын графикасымен жазуға оларға өте ұнайды. Бастапқы кезінде, мен өзім оларға дайын нұсқасын беріп,жазғыздым.Енді,айдың күнің, жаңа тақырыпты, сөз тіркестерді өз бетімен жаза бастадық. Әр оқушыныңдәптерлерінде латын графикасының нұсқасы бар. Менімше, ол үлкен жетістік.Қосымша сабақтарда бұл жұмысты жалғастырамыз.Оқушылардың қойылған сұрақтарына әр дайым жауап беріледі.Бастаған кезінде оқушыларға қиындау болды.Бірақ, кейін біртіндепүйрене бастады.Үйге де осы бағытында түрлі тапсырма беріледі.Кәсіби жаңа сөздерді және шағын мәтіндерді латын графикасымен жазамыз. Кәсіби қазақ тілі арқылы латын графика әліпбиіне көшу жұмыстарын толығымен бастадық.Оны жетік көлемінде меңгереміз деп мақсаттамын.
Мағжан Жұмабаев айтқандай: «Мен жастарға сенемін». Жан-жақты білімді болу, заманның уақытына сай болу – бүгінгі күнің талабы.
«Данышпан Абай атамыз : «Адам баласын заман өсіреді» - деген. Заманның талабы – кәсіби біліктілігі жоғары мамандарды дайындау. Қазақ елі өз тәуелсіздігін алғаннан кейін, өз негізгі Ата заның қолдады.Онда қазақ тіліне мемлекеттік деңгейі берілді.Сонымен әр қазақстан азаматының парызы –мемлекеттік қазақ тілін білу».
Біздің Павлодар сервис және тамақтандыру колледжде 1989 жылдан бері (сол кезде №15 кәсіптік мектеп) мемлекеттік қазақ тілі оқыту басталды.
Аспазшыларға, даяшыларға, сатушыларға, есепшілерге өз мамандығы бойынша халыққа қазақ тілінде қызмет көрсету талап қойылды. Болашақ мамандарды кәсіби мемлекеттік тілді меңгеру үшін, оқыту барысында өзгеріс еңгізу керек болды, өйткені ол орта мектепке арналған болатын.
Осы мақсатта бейімделген оқу бағдарламасын және жасалған бағдарлама бойынша «Қазақ тілінде оқыңыз, жаттығыңыз және сөйлеңіз» деген оқу құралды да тәжірибелі, жоғары санатты Таниева Сайра Шариповна қазақ тілі оқытушысы жасады.(2003)
Оны ҚР білім және ғылымминистрлігі ОӘК –нің шешімімен бастауыш және орта кәсіптік білім беруімен бекітті.Мен 2017 жылы жаңа оқу бағдарламасын «Кәсіби қазақ тілі пәні бойынша» ескі бағдарламаны негізіне алып , жаңарттым. ҚР білім жәнеғылым министрлігі ОӘК –нің шешімімен бастауыш және орта кәсіптік білім беруімен бекітті.
Қорытынды жасағанда, ««Павлодар сервис және тамақтандыру колледж» заманына сай жұмысын атқарып отыр. Барлық жаңалықтарды оқу үрдісіндегі іске асырады.Сабақтарымызда жаңа технологиялар қолданып, студеттерге қазақ тілінің құдіретін,қасиетін танытып,оны сыйлау, құрметтеуге үйрету бағытындамыз..Болашақ мамандықтарына қызығушылығын дамыту, отанға сүйіспеншілікті сездірту, қазақ тілінде еркін сөйлеуге дағдыларын қалыптастыру. Сөйтіп, «Рухани жаңғыру» бағдарлама аясында жұмысы толық , жоғары сапасында жүріп жатыр.
Халықтың мәнгі ғұмыры оның тілінде.Әр бір тіл өз халқы үшін Ұлы.
Шыңғыс Айтматов
Ұлттық тіл – әр халықтың өзіне тән ой-санасын,парасатын,бүкіл болмыс – тіршілігі мен сезім –түйсігін ұрпақтан –ұрпаққа жеткізетін күре тамыры.
Тіл тағдыры – ұлт тағдыры,жер бетіндегі бар халықтың қасиетті де қастерлі асыл қазынасы.
Тілім менің –ғасырлардан аманат!
Аманатқа адал болсын Қанағат,
Ар – намысқа келтірмейік жаманат.
Ендеше,
Өз тіліңді өзгелерге бағалат.
Қазақ жерінің топырағын басып отырған әрбір азаматты міндеті – тілді сүю, тілді құрметтеу.Тіл бар жерде халық бар,ұлт бар, сол халықтың мәдениеті мен өнері,үні бар.
Ғасырлар көкжиегінде туған тіліміздің рухы асқақтап, туы биіктей берсін.
ӘДЕБИЕТТЕР
КІТАПТАР,ОҚУЛЫҚТАР:
Мухамадиева Н.К., Кәсiби казак тiлi. Профессиональный казахский язык: учеб. пособие. II кн. // Алматы: Sansam,// 2009. - 108 б.
Қасым Б., Османова З., Кәсіби қазақ тілі. // Алматы, 2010. –112 б.
Ақжанова А., Өтегенова К.. Кәсіби қазақ тілі: Оқу құралы.// Астана: Фолиант, 2010. - 128 б.
ЖУРНАЛДАҒЫ МАҚАЛА:
Л.Орманбекова , Мемлекеттік тіл –ортақ тіл .// АОМДИ әдіскері . // - №1-2008.-31-32 бб.
Таниева С.Ш. ,«Өткенге көз салу» мақала //.2018
8 Мухамадиева Н.К. Кәсiби казак тiлi. Профессиональный казахский язык: учеб. пособие. II кн. Алматы: Sansam, 2009. - 108 б.
9.Маденова Л.М.Оқушылардың танымдық белсенділігін қалыптастырудың жолдары. Білім кілті-Ключ знаний.Алматы,2009ж.№1.
10. «Тиімді оқыту мен оқу» ҚР педагог қызметкерлерінің арттыру бағдарламасы
Мұғалімге арналған нұсқаулық.Педагогикалық шеберлік орталығы,2016
11. Таниева С.Ш. «Өткенге көз салу» мақала .2018
