Фосфор және оның қосылыстары

Тақырыбы: Фосфор және оның қосылыстары.
Мақсаты: Фосфор, оның периодтық жүйедегі орнына сипаттама беру, ашылу тарихымен таныстыру, физикалық, химиялық қасиеттері, қолданылуы жайлы білім алуға жағдай туғызу.
Күтілетін нәтиже:
1. Фосфордың периодтық жүйедегі орнына сипаттама бере алады.
2. Фосфордың ашылу тарихы мен таралуы туралы танысады.
3. Қасиеттері мен қолданылуы жайында біледі.
4. Фосфордың адам ағзасы үшін маңызын айта алады.
5. Тақырыпқа сәйкес тапсырмалар, есептер орындай алады 

Көрнекілігі:          Д.И.Менделеевтің периодтық жүйесі, тірек     сызбалар,слайдтар, видеофильм 

Техникалық құралдар: компьютер,мультимедиалық проектор.

Сабақтың типі:      жаңа білімді меңгеру сабағы

Сабақтың әдісі:   СТО технологиясы, сұрақ-жауап, ізденіс, есеп шығару, тірек сызбамен жұмыс. 

Пәнаралық байланыс: медицина, биология,география,    математика, 

1.Ұйымдастыру

А) Оқушыларды түгендеу

Ә)тренинг  өткізу

2. Үй тапсырмасын тексеру   

А) Формула  тап 

Ә)  Сәйкесін тап

Б) Миға шабуыл

Жаңа сабақ 

3. Қызығушылықты ояту

А)А.Е.Ферсман «Фосфор-ақыл ой элементі»

Ә)Видеофильм «Фосфор»

Б)Топпен жұмыс /постер қорғау/

4.Сабақты бекіту

А)Жұмбақ жасыру

Ә)Венн диаграммасын толтыру

Б)Сандарды сөйлетейік

В)Терминдермен жұмыс

Г)Есеп шығару

5.Үй тапсырмасы

6.Рефлексия,бағалау

Ынтымақтастық атмосферасын қалыптастыру

Оқушылар шеңбер құра тұрады. Ортаға сиқырлы қобдиша қойылады. Сыйлықтар – қағазға жазылған адамгершілік қасиеттер.Мысалы: пысық, ақ көңіл,салмақты,сенімді

  Тренинг шарты: Қобдишадан әр қатысушы кезекпен бір сыйлықты таңдап алып, ішінде жазылған сөзді лайықты деп санаған адамға сыйлайды. Сыйлықтар үлестірілгеннен кейін, шеңбер бойынша өзінің сыйлығын айтады.
Рефлексия: сонымен, қоршаған орта да осы қасиетке сізді лайық деп таныса, жеке-жеке қошемет көрсетейік. Сыйлықтарыңыз құтты болсын!

Топқа бөлу: 3 топ құрамыз 

Әр топ өздерінің ережелерін  құрып, топ ішіндегі міндеттерін тағайындайды.

-көшбасшы

-хатшы

-уақыт есептеуші (таймер).

Химия пәнінен элементтердің периодтық жүйесіндегі орналасуынабайланысты топқа бөлу.

Li ,Na , K –сілтілік металдар тобы

Mg ,Ba ,Ca – сілтілік жер металдар тобы

O , S, Se - халькогендер   тобы 

2. Үй тапсырмасын тексеру   

   Формула  тап

NH₃ ………………………….

NO₂ ………………………….

HNO₃ ………………………..

N₂ ……………………………

NH₄OH……………………..

NaNO₃ ………………………

NH₄Cl ……………………….

NH₄NO₃ .......................... . 

Сәйкесін тап

«Миға шабуыл».
1. Ауаның неше пайызын азот құрайды? (78)
2. Азот қышқылының тұзы қалай аталады? (нитраттар)
3. Аммиактың судағы ерітіндісі қалай аталады? (мүсәтір спирті)
4. NO - азоттың (ІІ) оксиді қандай жағдайда түзіледі?(атмосферада найзағай ойнағанда)
5. Аммиактың ерітіндісі халық арасында қалай аталады?(мүсәтір спирті)
6. “Азот“ деген атауды ұсынған ғалым? (А. Лавуазье)
7. Азот бөлме температурасында қандай элементпен әрекеттеседі?(тек литиймен)
8. “Азотты“ ашқан ғалым?(Резерфорд)
9. Азоттың сутекті қосылысы қалай аталады? (аммиак)
10. Азот қай жылы ашылды? (1772ж.)

Жаңа сабақ 

3. Қызығушылықты ояту

Мұғалім: Сабағымыздағы сөз болатын элементті А.Е.Ферсман «Ақыл – ой элементі» деп атаған.Оны 1669 жылы неміс алхимигі Х.Бранд тапқан. Қараңғыда жарқырайтын болған соң аты да соған сәйкес. Бұл элементтің атын грек тілінен аударғанда «Жарық шығарушы» деген мағына береді. Қандай элемент туралы сөз болып отыр?Оқушылар: (күтілетін жауап) Бұл элемент фосфор деп жауап береді. Мұғалім: Сабағымыздың тақырыбы: «Фосфор. Фосфор қосылыстарының қасиеттері». Фосфордың қызықты қосылыстары жайында  да жазушылар өз шығармаларында жазып кеткен.Солардың бірі атақты фантастикалық шығармалардың авторы, ағылшын жазушысы А.Конан Дойл өзінің «Баскервили иті» деген шығармасында фосфор туралы айтып кетеді.«... Иә! Бұл қап – қара үлкен ит болатын. Бірақ  мұндай итті ешкім де көрген емес. Оның аузынан жалын шығып, көздері ұшқын шашып, тұмсығы мен танауынан от шығып тұрды. Ол тұман арасынан шыға келгенде, мұндай қорқынышты, жиіркенішті құбыжықты ешкім де көрем деп ойлаған емес...Бұл қорқынышты иттің үлкендігі жолбарыстай еді. Оның арандай ашылған аузы әлі де көгілдір жалынмен жарық шығарып тұрды, оның жабайы көздері де отқа оралған еді. Мен осы жарқырап тұрған басқа қолымды тигізіп, қарағанымда саусақтарымның да қараңғыда жарқырағанын көрдім.– Фосфор, – дедім мен. »Бұл үзіндіде  А.Конан Дойл химиялық қателік жіберді. Біз оны атауымыз үшін фосфордың қасиеттерін, ерекшеліктерін анықтауымыз керек. Сонымен сабағымыздың мақсатын айтайық.Оқушылар: (күтілетін жауап) Сабақтың мақсаты: фосфордың құрамын, құрылысын, қасиетін және қолданылуы мен қосылыстарын қарастыру. «Фосфор» видеофильмі көрсетіледі

Топпен жұмыс

3 топқа тапсырма беру

1 топқа: Фосфордың ашылу тарихы. ПЖ орны. Алынуы.Химиялық қасиеттері.

2топқа: Фосфор қосылыстарыныңтабиғатта кездесуі, таралуы және қолданылуы

3 топқа: Фосфордың аллотропиялық өзгерістері. Қасиеттері. Биологиялық маңызы

Постерді қорғау

Балалар тапсырмаларын орындап болған соң автордың шығармасындағы сұраққа жауап береді.«Үзіндіде  А.Конан Дойл қандай химиялық қателік жіберді?»        

Оқушылар: (күтілетін жауап) Егер ит тұманның арасынан қараңғыда шықса,онда оның аузынан да, тұмсығы мен танауынан да жалын шықпайды.Себебі фосфор тек өте өткір күннің сәулесінен ғана жануы мүмкін.

Сабақты бекіту   

1)Жұмбақ жасыру

Мен – Ақбаймын, Қарабай және Қазбек деген сынарларым бар.  Үшеуміз егіз болғанымызбен түріміз де, мінезіміз де ұқсамайды.Мәселен, менің мінезім нашар, қызбалаумын, тез тұтанып шыға келем. Өзім улы заттар қоймасында жұмыс істеймін. Екі ағам маған қарағанда момындау. Қарабай- әскери адам, түтінін бұрқыратып темекі шегеді де жүреді. Қазыбек сіріңке зауытының директоры. Менің басқа ағайындарым ауыл шаруашылығында маңызды жұмыстар атқарады.. Мен және Менің туыстарым кім?

Фосфордың аллотропиялық түр өзгерістеріне Венн диаграмасы әдісін пайдалану/Ақ және қызыл фосфорды салыстырады/

  2) Сандарды сөйлетейік : 1669, 31, 56, 600, 15

Жауаптары:

1.1669ж.неміс алхимигі Х.Бранд фосфорды ашты.

2.Ет  ұлпасында 56г.фосфор кездеседі.    

3.Адам сүйегінде 600г  фосфор бар.  

4.Жүйке жүйесінде  5г фосфор болады.

5.Фосфордың 15 электроны бар

3) Эстафеталық ойын «термин-синоним» 

Есептер шығару

  №1-есеп.

Массасы7,1г фосфор (V) оксидісудың  артық мөлшерімен әрекеттескенде түзілген фосфор қышқылының массасын  есепте.

Берілгені:Шешуі:  P₂O₅  + 3H₂O→ 2 H₃PO₄

m(P₂O₅)=7,1 гυ=m/M

Табу керек:  m(H₃PO₄)-?                              υ(P₂O₅)= 7,1 г /142 г/моль=0,05моль

ν(H₃PO₄)= 0,1 моль

m(H₃PO₄)= 0,1 моль*98г/моль= 9,8г

Үйге тапсырма:    §18     1-8 жаттығу. «Фосфор» сөзіне бес жолды өлең құрау

Рефлексия  Әр оқушы өз жұмысын сабаққа  рефлексия жазу арқылы бағалайды

Бағалау парағын толтырады

Қорытындылау.