Картоп аурулары
Кіріспе
Ауыл шаруашылық дақылдарына насекомдар мен түрлі ауру қоздырғыштар зиян келтіреді. Қоршаған ортаның жағдайлары өсімдіктің керекті талаптарына сай болса, оның морфологиялық және функционалдық өзгерістері болмас еді.
Қоршаған ортаның зиянды факторлары өсімдіктің ауруының дамуына әсер етуін биотикалық және абиотикалық деп бөлуге болады. Биотикалық дегеніміз өсімдікке тірі организмдердің әсері. Абиотикалық дегеніміз өлі фактордың әсер етуі.
Жұмыстың мақсаты мен міндеті
Жұмыстың негізгі мақсаты картоптың негізгі аурулары мен зиянкестері түрлерімен танысу. Осыған байланысты ғылыми жұмыс орындауда мынадай міндеттер қойылды:
- картоп аурулары мен зиянкестері күресу шараларын белгілеу
Жұмыстың өзектілігі
Картоп аурулары мен зиянкестері түрлерін білу тек биология пәні мұғалімдері мен өсімдік қорғау қызметі мамандарынан басқа әрбір жеке адам үшін де өте маңызды, тек өндіріс көлемінде ғана емес сонымен қатар жекешелік бау бақшадан мол да сапалы өнім алу үшін өсімдікке зиян келтіретін ауру мен зиянкестердің морфологиясы, биологиясы, таралу ерекшелігін, күресу жолдарын білу аса маңызды.
Жұмыстың жаңалықтары
Картоп ауруларының мен зиянкестері түрлерінің сипаттық ерекшелігі, күресу жолдарына тоқталудан басқа аса қауіпті түрлерінің жан-жақты талдануы.
І. Теориялық бөлім. Картоп аурулары
1.2. Ауру түрлері мен себептері
Егер ауру тірі организммен берілсе, онда ол міндетті түрде ауру өсімдіктен сау өсімдікке беріледі. Бұндай ауруларды жұқпалы деп атайды. Ауру организмді ауруды шақырушы аурудың қоздырғышы немесе патоген деп атайды. Өсімдіктің ауруын шақыратын организмдерді фитопатоген деп атайды.
1.4. Картоптың зақымдаушы патогенді организмдер
Картоп аурулары- картоп дақылында саңырауқұлақтар, бактериялар, вирустар және микоплазмалар қоздыратын өсімдік аурулары. Олардың ішінде республикада және біздің өңірде аса кең таралып, көп зиян келтіретіндеріне фитофтороз, альтернариоз, макроспориоз, түйнектердің актиномикозды және қара таз қотырлары, сақиналы жэне фузариозды шіріктері,
Өсімдіктер ауруға гүлдеу және түйін салу кездерінде өте бейім келеді. Сол мезгілдерде ауру картоп тамыларын немесе түйнектерін жайлап, соның нәтижесінде ондай өсімдіктердің жапырақтары сарғайып, соңынан солып, құрғап қалады. Картоп аурулары және зиянкестерінің шаруашылыққа келтіретін зияны өте үлкен.
1.5. Картопты зақымдаушы патогенді саңырауқұлақтар
Саңырауқұлақтардың өсіп жетілуіне паразиттік белсенділіктерін арттыру үшін қоршаған орта жағдайлар: ылғалдылық , температура, қышқылдық , жарық, оттегінің атқаратын қызметі өте зор. Осы факторлардың әсері басқа жағдайлардың өзгеруімен қатысты. Ең негізгісі, жеке факторлардың әсер етуі, әрі қарай жалғасуы сәйкестікті қажет етеді.
1.6. Картоптың аса қауіпті аурулары
Плазмодиофоралылар – Plasmodiophoromycetidae класы
1. Спонгоспора (Spongospora solani, S.subterranea) картоп түйнегінде порошок пішінді ұсақ тозаңды қотыр ауруын туғызады. Алғашқы даму уақытында картоп түйнегінің қабығының астында ұсақ түйнектер пайда болады. Кейіннен олар ұлғайып, түйнектің қабығын жарып, түйнек қотырланады. Бұл ауру картоп түйнегінің сыртқы қабық клеткаларында дамиды да, жаралы қотырлар пайда болады. Аурумен зақыиданған түйнек қоңыр түсті кеуекке айналады.
2.Фитофтора (Phytophora)
Картоп фитофторозын төменгі сатыдағы оомицеттер (Оomycetes) класына жататын Phytophora infestans саңырауқұлағы коздырады
Ауру қатты өршіген жағдайда картоп егісі бар-жоғы бір-екі аптаның ішінде қарайып, толық қурап, ал жаңбыр мол болса шіріп кетуі мүмкін. Фитофтороз картоптың түйнектерін де залалдайды.
Картоптың жаппай ауруын оны қазғанда байқауға болады. Зақымдалған түйнектерде сұр түсті дақтар пайда болады. Картопты қоймада сақтағанда ауру түйнектерден сау түйнектерге жұғады, сөйтіп қоймадағы түйнектерін шірітіп жіберу қаупі туады.
Картоптың төзімді сорттарын отырғызу да – фитофторамен күресудің маңызды шарты.
1.7. Картоптың бактериялық аурулар.
Сақиналы шірінді. Бұл ауруға төзімді доминантты тұқым қуалайды. Селекция жұмысы барысында бактериялық ауруларға комплексті төзімді сорттар шығаруға баса кеңіл бөлу кажет.
1.8. Вирусты аурулар
Аурудың негізгі белгілері
Жапырақтың қатты дақтануы, қатпарланып бұйралануы, түтікше тәріздес оралуы, ширатылуы және өлуі
Қорытынды
Картоп аурулары- картоп дақылында саңырауқұлақтар, бактериялар, вирустар және микоплазмалар қоздыратын өсімдік аурулары.
Өсімдіктер ауруға гүлдеу және түйін салу кездерінде өте бейім келеді
Мен өз жобамды қорытындылай келіп төмендегідей қорытындыға келдім.
2. Картоп аурулары мен зиянкестеріне қарсы күрестегі басты шаралар мыналар: алқапты таза күйінде ұстау, ауыспалы егіс жүйесіндегі дақылдарды дұрыс кезекпен егіп отыру, картоп егілетін алқапта міндетті түрде жер жырту, 3. Картоп зиянкестеріне ауру картоптарға қарағанда сау картоптар тиімді екенін көрдік.
Пайдаланған әдебиеттер
- Алманиязов Э.А Вирусные болезни картофеля в Севере Казахстанской области и борьба с ними .Алма-Ата, 1982ж
- Брянцев В.В. «Ауыл шаруашылық энтомалогиясы» М, «Колос» 1973ж
- Вянделяускайте «Көкөніс дақылдарының аурулары мен зиянкестері М, «Колос» 1983ж
- Дементьева М.И. Фитопатология. ─ М. : Колос, 1977ж. ─ 367 с.
- Искаков Н.И., В.М.Красникованың «Бақша зиянкестері» Алма-Ата. Қайнар 1991ж
- Корчагин В.К. «Бау-бақша үлескісінде өсімдіктерді аурулармен зиянкестерден қорғау» Справочник. М, Агропромиздат. 1987ж
- Поляков И.Я. «Ауыл шаруашылық өсімдіктерінің зиянкестерінің дамуына болжау» Москва 1975ж
- Сагитов А.О., Исмухамбетов Ж.Д., Өсiмдiктердiң қорғауы бойынша анықтама, Алматы, 2004ж
- Туленкова А.Т. «Көкөніс дақылдарының ауруларымен зиянкестері, олармен күресу шаралары» М.Россельиздат 1987ж
