Публикации

RCDO.KZ » Публикации » БҚО жалпы демографиялық жағдайы

БҚО жалпы демографиялық жағдайы

ya_socials
Опубликовано:
Автор: zhuka-949401 194

Бітік мектеп – бөбекжай кешені
КММ-нің география пәні мұғалімі
Ахмадиева Жұлдыз Айбарқызы
Батыс Қазақстан облысының жалпы демографиялық жағдайы
Батыс Қазақстан облысының қазіргі таңдағы демографиялық жағдайы, яғни халықтың өсіп-өнуі қоғамдық заңдылықтарға байланысты үнемі өзгеріс үстінде болғанын көреміз.
Батыс Қазақстан облысы еліміздің ең қиыр батысында, климаты күрт континентальды үш табиғи зонада орналасқан, территориясының басым бөлігін шөл және шөлейт зоналары алып жатыр. Халықтың тығыз қоныстануына өз ықпалын тигізетін факторлардың бірі – су. Облыс территориясында су көзі біркелкі таралмаған, негізгі су көзі Жайық өзені және оның салалары болып табылғандықтан, көп аудандарында суармалы егістікпен шұғылдануға мүмкіншілік жоқ. Басты егін шаруашылығы және қосымша егіншілік бағытында Бөрлі, Теректі, Зеленов аудандары айналысады және осы аудандарда елді мекендер мен тұрғындар жиі қоныстанған.
Сондықтан да тұрғындардың облыс территориясында табиғи ерекшеліктерге байланысты орналасуы әркелкі. Оңтүстіктен солтүстікке жылжыған сайын халықтың тығыздығы арта түседі. Батыс Қазақстан облысы халқының саны жөнінен республикада 12 орында, Қазақстан Республикасының 14 әкімшілік облысының ішінде халқының саны жөнінен Атырау және Маңғыстау облыстарының алдында тұр. 2008 жылғы есеп бойынша Батыс Қазақстан облысының территориясында 615,3 мың адам тұрады. Ал 2012 жылдың басындағы есеп бойынша Батыс Қазақстан облысының территориясында 612 551 адам тұрады.
Халық санының бірнеше жылдар ішіндегі өзгеру бағытын мына кестеден байқауға болады:

1-диаграмма. Батыс Қазақстан облысы халқының саны
Жоғарыда берілген диаграммадан көріп отырғанымыздай облыс халқының 1926 жылдан бері қарай үнемі өзгеріп отырғандығын байқаймыз. Мысалы, 1926 жылы облыс халқының саны 513,2 болса, 1939 жылы 380 мың болып халық санының азайғанын көреміз. Яғни 13 жыл ішінде облыс халқы 133,2 мың адамға азайған. Бұған кінәлі 30-жылдардағы ұжымдастыру кезеңіндегі асыра сілтеу, сталиндік қуғын-сүргін нәубеті. Жалпы 1979 жылға дейін, 20 жыл ішінде облыс халқы 581,5 мың адамға жеткен. Ұлы Отан соғысы ауыртпашылығынан кейін облыс халқы 201,5 мың адамға өскен. 1989 және 2009 жылдар аралығында облыс тұрғындары 600 мыңның көрсеткішін көрсеткен (яғни өзгеріс аз). Ал 1999 – 2009 жылдар аралығында облыс тұрғындары КСРО-ның  ыдырауы, еліміздің егемендік алуы барысындағы қиыншылықтарға байланысты халық саны 19,1 мың тұрғынға азайған. 2009 жылдан бастап облыс халқы 600 мыңнан асқан (2012 жылы облыс халқы 612,6 мыңға жеткен). Негізгі себептер ішкі және сыртқы миграцияның тұрақтануы, туу деңгейінің өсуі және оралмандардың есебінен көбейіп отырды.

2-диаграмма. Батыс Қазақстан облысы халқының табиғи өсімі

Халық санының көбеюіне негізінен табиғи өсімі үлкен әсер етеді. Мәліметтерге қарағанда Батыс Қазақстан облысы халқының табиғи өсімі 1940-1991 жылдар аралығында бірте-бірте төмендегенін байқайтын болсақ, ал 1991-1999 жылдар аралығында күрт немесе екі есе төмендегенін байқаймыз. 1999 жылдан бастап халық санының бірте-бірте көбейіп келе жатырғандығы байқалады. Бұл көрсеткіш облыстың территориясында әркелкі болып келеді. Өйткені олар халықтың жас ерекшеліктеріне, мектепке дейінгі мекемелермен халықтың қамтамасыз етілуіне, денсаулық сақтау бөләмдерінің жұмысына, әйелдердің қоғамдық іске қатысу деңгейіне, халықтың ұлттық ерекшеліктеріне байланысты.
Халық санының өсуіне табиғи өсімнен басқа «механикалық қозғалыс» яғни миграциялық процестердің әсері айтарлықтай. Батыс Қазақстан облысы халқының миграциялық қозғалысы көбіне - көп өзінің территориясында болып тұрады. Олар әсіресе ауылдық жерден аудан орталығына, одан облыс орталығы Оралға көшіп, қоныстануының негізінде қалыптасқан. Ал қаладан ауылға қарай көшетін миграциялық қозғалыс аз болып келеді. Ауылдық жерден қалаларға қоныс аударатындар ішінде қызмет орнын ауыстырған немесе білім қуған жастар жағы басым болып келеді. Батыс Қазақстан облысында қала халқының қатарына қосылған тұрғындардың 70% - дан астамы осы облыстың ішкі аудандарына келгендер.
Сондықтан жергілікті жердің халқын, әсіресе жастарды тұрақтандыру үшін сол ауданның әлеуметтік – экономикалық жағдайын жақсартуға күш салынып жатыр. Халықтың өсу көрсеткішіне облысаралық миграцияның әсері де бар.
Батыс Қазақстан облысының халқы солтүстік, солтүстік-шығыс аудандарында және Орал қаласында тығыз орналасқан. Бұл аудандарда халық ерте кезден тұрақты орналасып, табиғат байлығын игере бастаған болатын. Сонымен қатар елді мекендердің жиі орналасуы Жайық өзені аңғары мен су айрықтарында анық байқалады. Аз территорияны қамтыған дала зонасында ауа райы, топырағы құнарлы, суы жеткілікті болғандықтан ауыл шаруашылығын соның ішінде егін және мал шаруашылығын дамыту өте қолайлы, яғни халықтың тұрмыс тіршілігіне, өмір сүруіне жағдай бар. Ал керісінше оңтүстікке қарай шөлейт және шөл зоналарында егін шаруашылығын дамыту қолайсыз, мал шаруашылығына өте қолайлы. Осы себептерге байланысты бұл аудандарда халық сиректеу қоныстанған.

1-кесте. Батыс Қазақстан облысы аудандарының халық саны
2007 20082009201020112012
Батыс Қазақстан612,5615,3618,8624,3608,3612,6
Ақжайық 44,644,344,344,341,541,1
Бөкей ордасы18,218,018,017,816,516,2
Бөрлі55,655,856,557,054,154,7
Жаңақала23,723,723,824,023,623,7
Жәнібек18,418,418,318,216,716,5
Зеленов53,954,455,255,355,154,6
Казталов 36,035,635,435,032,231,5
Қаратөбе19,519,419,219,116,716,4
Сырым25,925,425,024,821,120,9
Таскала 19,018,918,918,817,117,1
Теректі42,842,642,842,638,938,6
Шыңғырлау18,818,317,917,615,815,4
Орал қаласы236,1240,5243,5249,8259,0265,9

Осы елді мекендер территорияда таралуы және онда тұратын халықтың қоныстану ерекшелігіне қарай екі топқа бөлінеді. Осы екі топтың ара салмағында ауыл халқы 51,5%, қала халқы 48,5%болып келеді.
Батыс Қазақстан облысы халқының құрамы көп ұлтты. Қазіргі уақытта 25 ұлттың өкілдері кездеседі. Облыс халқы негізінен екі тілдік семьяға енеді. Оларға үнді-еуропалық (орыстар, украиндар, белорустар) және алтай тілдік тобы (қазақтар, татарлар).
Өлкеміздің байырғы ұлты – қазақтар Батыс Қазақстан облысында 449 910 адам, яғни 73,45 пайыз. Басқа ұлт өкілдері 26,55 пайыз. Орыстар 132 642, немістер 1289, украиндар 10 793, белорустар 2030, әзірбайжандар 1325, татарлар 8565, кәрістер 895 және тағы басқа ұлттар 5102 адам.
Облыс территориясында ұлттардың таралуы біркелкі емес. Облыстың оңтүстік аудандарында 100 пайызға жуық қазақтар қоныстанған. Мысалы, Қаратөбе, Бөкейорда, Жәнібек, Жаңақала, Казталов, Сырым.
Қорыта келгенде Батыс Қазақстан облысында 612 551 мың халық еліміздегі халықтың 3,7 пайызы біздің облысымызда тұрады. Облыстың демографиялық жағдайы бұрынғы және қазіргі кезеңде, қоғамның дамуына байланысты, әлеуметтік – экономикалық жағдайларға және табиғи-экологиялық жағдайларға байланысты үнемі өзгеріс үстінде болады. Осы жоғарыда аталған жағдайларға байланысты облыс халқы бір кезеңдері жоғары дәрежеде көбейіп отырса, бір кезеңдері айтарлықтай азайғанын көреміз. Көші-қон мәселесі көп өзгерді: миграция мен қатар эмиграция да қарқынды жүре бастады. Ішкі көші-қон ауылдан қалаға қоныстану жаппай үрдіске айналды. Нәтижесінде қала халқының басым бөлігін жергілікті ұлт өкілдері құрады. Осы аталған құбылыстардың барлығы облыс халқының өсу динамикасына өз әсерін тигізді. Облыстың әкімшілік-территориялық құрылымының өзгеруі аудандардың территориясының өзгеруіне ғана алып келген жоқ, сонымен қатар халқының санының өзгеруіне алып келді.

Полная версия материала

Наши олимпиады

Русский языкДля 1-11 классов, 1-2 курсов Открыть
Казахский языкДля 1-11 классов, 1-2 курсов Открыть
ИнформатикаДля 5-11 классов, 1-2 курсов Открыть
ФизикаДля 7-11 классов, 1-2 курсов Открыть
Математика (алгебра)Для 1-11 классов, 1-2 курсов Открыть
ХимияДля 7-11 классов, 1-2 курсов Открыть
БиологияДля 7-11 классов, 1-2 курсов Открыть
ГеографияДля 5-11 классов, 1-2 курсов Открыть
Английский языкДля 1-11 классов, 1-2 курсов Открыть
История КазахстанаДля 5-11 классов, 1-2 курсов Открыть
Для дошкольниковДля дошкольников от 4 до 6 лет Открыть

Оставить комментарий

Заполните заявку на участие
Язык участия
Обязательное поле (на номере должен быть WhatsApp)
Введен неправильный код
Поле обязательно для заполнения
Добавить еще ученика?
Вы можете внести от 1 до 5 учеников
Поле обязательно для заполнения
Класс / курс *
Поле обязательно для заполнения
Учащиеся дошкольных учреждений
0 класс
1 класс
2 класс
3 класс
4 класс
5 класс
6 класс
7 класс
8 класс
9 класс
10 класс
11 класс
1 курс
2 курс
Предмет1 *
Поле обязательно для заполнения
Будем с буквами дружить (5-6 лет)
600 тенге
Логика для детей 4 лет
600 тенге
Логика для детей 5 лет
600 тенге
Занимательная математика (5 лет)
600 тенге
I love English (5 лет)
600 тенге
Загадки для детей (4-6 лет)
600 тенге
Загадки для детей (7-8 лет)
600 тенге
Тест на развитие речи (5-6 лет)
600 тенге
Тесты на внимание (4-5 лет)
600 тенге
Тесты на внимание (6-7 лет)
600 тенге
Время и возраст (5-6 лет)
600 тенге
Математика для дошкольников (5 лет)
600 тенге
Правила дорожного движения (5-6 лет)
600 тенге
Окружающий мир (4-5 лет)
600 тенге
Веселые цифры (для 4-5 лет)
600 тенге
Братья наши меньшие (для 4-5 лет)
600 тенге
Ищем буквы (для 5 лет)
600 тенге
Веселые загадки (для 4-5 лет)
600 тенге
Логические задачки для первоклассников
600 тенге
Логические задачки для второклассников
600 тенге
Логические задачки для третьеклассников
600 тенге
Логические задачки для четвероклассников
600 тенге
Казахский язык
600 тенге
Русский язык
600 тенге
Английский язык
600 тенге
Математика (алгебра)
600 тенге
Физика
600 тенге
Химия
600 тенге
Биология
600 тенге
Информатика
600 тенге
Познание мира
600 тенге
Добавить еще предмет?
Вы можете выбрать от 1 до 5 предметов
К оплате:
0 тенге.
Внимание! Эти данные будут написаны в грамоте!
Проверьте, верно ли вы написали ФИО участников, название учебного заведения и остальные данные. Данные после участия не меняются
Заявка на участие создана. Сейчас откроется страница оплаты