Бізимпульскекүнсайын тап боламыз. Оныңесебіненкөліктерқозғалады, сағаттіліжүредіжәне шар домалайды. Қозғалыстағыбарлықзаттыңимпульсіболады.
Бірақшынмәніндеол не? Импульс депдененіңқозғалысмөлшерінайтсақболады. Импульс дененіңмассасы мен жылдамдығыныңкөбейтіндісінетең. Жылдамдықсекілді, импульстіңбағытыжәнешамасыболады. Егердененіңжылдамдығынөлгетеңболса, импульсі де нөлгетеңболады.
Ипульстіңсақталуы.
Қозғалыстағыденелербір-біріменәсерлескенде, олардыңтолықимпульсіәрдайымсақталады.Біз оны қозғалыстағы бильярд шарыныңтыныштықтағышарменсоқтығысуынананықкөреаламыз.Соқтығыскезіндетүрлітүсті шар импульс алады, ал ақ шар импульсінжоғалтады.Екішардыңтолықимпульсіөзгеріссізқалады, бірақимпульстіңбіршарданекіншісінеберілуісалдарынанақшардыңжылдамдығыбаяулайды.Қозғалыстағыденелерәсерлескенде: Импульс тасымалданаалады. Бірақ, толық импульс әрдайымсақталады.
Импульстіңжоғалуы.
Жердеқозғалыстағыденегеәсерететінкөптегенсыртқыкүштер бар:үйкеліс, ауакедергісіжәнетартылыскүші.Импульсі бар заттарақырсоңындақозғалысынтоқтатады, сондабарлық импульс қайдакетеді?
Импульстіңберілуі .
Денетоқтағанкезде, импульстіңкөпбөлігіүйкелісәсерінентасымалданады.Негізінен импульс беткіқабатқаберіледі.Егербеткіқабатжерболса, импульс Жерғаламшарынаберіледі.Шындағанда, олЖердіңөзосіненайналуыназдапкүшейтедінемесеазайтады.Бұлқұбылысүнеміжүреді, бірақөтекішіауқымда. Солсебептібіз оны байқамаймыз.
Ғарыштағыимпульсі
Ғарышта импульс үйкелісәсеріненжоғалмайды.Ондаауа да жоқ, солсебептісыртқығаламшарларғағарышзондынжіберсек, оғанешқандайүйкеліс не ауакедергісіәсеретпейді.Бұлоныңөзимпульсінсақтап, мәңгісаяхаттайалатындығынбілдіреді.
Кестетолтыру (оқулықпенжұмыс)
|
Физикалықшама |
Денеимпульсі І нұсқа |
Күшимпульсі ІІ нұсқа |
|
Ненісипаттайды |
||
|
Белгіленуі |
||
|
ХБЖ |
||
|
Формуласы |
||
|
Векторлықнемесе скаляр |
Есеп шығару.
1. Массасы0,2 кг дене5 м/с жылдамдықпен биіктіктентүседі. Денеимпульсінанықтаңыз.
Дескриптор Білімалушы
- Есептің берілгенің жазады;
- Импульстің формуласын жазады;
- Дене импульсінесептейді.
2. Массасы 10 г оқ мылтықтың ұнғымасынан 300 м/с жылдамдықпен ұшып шығады. Оқтың импульсін анықтаңыз.
Дескриптор Білімалушы
- Есептің берілгенің жазады;
- ХБЖ-ға аударады;
- Импульстің формуласын жазады;
- Дене импульсінесептейді.
3. Жылдамдығы 18 км/сағ балғамен шегені соғып кіргізу керек. Балғаның массасы – 0,8 кг. Егер соққының ұзақтығы 0,1 с болса, онда оның орташа күші қандай болады?
4. 900 км/сағ жылдамдықпен ұшып келе жатқан ұшаққа массасы 2 кг құс соғылды. Егер соққының ұзақтығы 0,001 с болса, онда құстың ұшаққа соғылу күші қандай?
Дескриптор Білімалушы
- Есептің берілгенің жазады;
- ХБЖ-ға аударады;
- Дене импульсімен күш импульсінің байланысқан формуласын жазады;
- Күшті есептеп шығару формуласын қорытып шығарады
- Күшті есептейді.
4. Массалары 400 г және 600 г екі дене бір-біріне қарама-қарсы қозғалып келе жатып соқтығысып тоқтады. Егер бірінші дене 3 м/с жылдамдықпен қозғалған болса, екінші дененің жылдамдығы қандай болды?
Дескриптор Білімалушы
- Есептің берілгенің жазады;
- ХБЖ-ға аударады;
- Импульстің сақталу заңының формуласын жазады;
- Дене жылдамдығын есептейді.
5. 6 м/с жылдамдықпен жүгіріп келе жатқан салмағы 60 кг адам 3 м/с жылдамдықпен жүріп бара жатқан массасы 40 кг арбаны қуып жетіп, оған секіріп мінді. Арбаның адам мінгеннен кейінгі жылдамдығын анықтаңыз.
Дескриптор Білім алушы
- Есептің берілгенің жазады;
- Импульстің сақталу заңының формуласын жазады;
- Дене жылдамдығын есептейді.
