Физика пәнінің білгірлері

“Физика пәнінің білгірлері”
Мақсаты: Оқушылардың теориялық білімдерін зерделеу,өмірде қолдана білуіне дағдыландыру. Пәнге қызығушылығы мен таным белсенділігін арттыру.
Ұйымдастыру.
Мұғалім: 
Сәлеметсіздер ме, “Физика пәнінің білгірлері” сайысына қош келдіңіздер. 
     Бүгінгі сайысқа 9 «А», 9 «Ә», 9 «Б», 9 «В» сыныптар тобының оқушылары қатысады. / «Жұлдыздар», «Ғаламшарлар», «Метеориттер», «Астероидтар» топтары/.
/Топтармен және әділқазылар алқасының құрамымен таныстыру/. 
Дүниедегі құбылыстың мәнінде,
Табиғаттық қозғалыстың бәрін де,
Мүмкін емес физикасыз түсіну,
Физика дүние кілті бүгінде – деп, бүгінгі сайысымызды бастаймыз. 
Мұғалім:
Сайыс кезеңдерімен таныс болыңыздар.
І. «Білім минуты» сұрақ-жауап сайысы
ІІ. «Жұмбақтар әлемі» 
ІІІ. ««Ойлы болсаң, озып көр»
ІV. «Кім алғыр!» «Пантомимо» – құбылысты көрсету.
V.  Сергіту сәті.
VІ.  «Ән және заң» әннің физикалық мағынасын ашу.
VІІ.«Шешендік өнер» пікір сайыс
Мұғалім: 
Сынның да сыны бар ғой сыналатын,
Әр түрлі білім сырын ұға алатын.
Жылдамдық керек мұнда әрі өткірлік,
Сыналып әр секундпен жүре алатын.
І. «Білім минуты» /Әр топқа қима қағазға жазылған сұрақтарды беруге болады, әр дұрыс жауапқа 1 ұпай/
«Жұлдыздар» тобына сұрақтар
1.«Физика» гректің қандай сөзінен алынған, мағынасы. (фюзис-табиғат)
2. Ток күшінің өлшем бірлігі   (Ампер)
3. Дүниенің бірінші ұстазы кім?(Аристотель)
4. Ет, балық, банкілерді тұздау қандай құбылысқа негізделген?(диффузия)
5. И.Ньютонның тартылыс заңын ашуына не себеп болды? (алма)
6. Атмосфералық қысымды немен өлшейді?(барометр)
7. Жұмыстың өлшем бірлігі? (Дж)
8. Балқу температурасы жоғары металл   (Вольфрам)
9. Жаңғырық қайдан пайда болады? (дыбыстың шағылуынан)
10. Автобус кілт тоқтағанда қандай қозғалысқа түсесің? Неге? (еңкейеміз, инерция құбылысына байланысты)
«Ғаламшарлар» тобына сұрақтар:
1. Температураны өлшейтін құрал (Термометр)
2. Молекулалары белгілі тәртіппен орналасқан зат күйі (қатты)
3. Жылудың ауа және сұйық ағыны арқылы берілуі қалай аталады? (Конвекция)
4. Сіздің аяқ киіміңіз су, оны қалай тез кептіресіз? Физиканың қай құбылысына мысал келтіріп тұр. (кебу,диффузия)
5. Табиғи жарық көзіне не жатады? (Күн)
6. Қатты денелердің кебуі сұйықтардың булануына ұқсас. Қатты денелердің кебуін қалай атаймыз? (Сублимация)
7.Атмосфералық қысымнан жоғары немесе төмен қысымды немен өлшейді? (манометр)
8. Ядроның құрамына кіретін оң зарядталған бөлшек (Протон)
9. Ашық ыдыстағы су неге азаяды?  (Буланады)
10.Металдардағы еркін электр зарядын тасымалдаушылар (Электрондар)
«Метеориттер» тобына сұрақтар:

1. Бір дененің екінші дене молекулаларымен өздігінен араласу құбылысы қалай деп аталады. (диффузия)
2. Заттың ең кішкентай бөлігі (атом)
3. Аристотельден кейінгі «екінші ұстаз» атанған ғалым. (Әл-Фараби)
4. Заттың үш күйін ата.  (қатты, сұйық, газ)
5. 1961 жылы 12 сәуірде қандай оқиға болды? (адам ғарышқа ұшты)
6. Күн бататын жақ?  (Батыс)
7. Ток күшінің өлшем бірлігі?   (Ампер)
8. Зарядталған бөлшектердің реттелген қозғалысы (ток)
9. Қандай ыдыстарға су құйылмайды? (су толы ыдысқа)
10. Кім барлық тілде сөлейді?    (жаңғырық).

«Астероидтар» тобына сұрақтар:

1. Адамға қай кезде көзілдіріктің керегі жоқ? (ұйықтағанда)
2. Жердің серігі. (Ай)
3. Көзіңмен көресің, бірақ қолыңмен ұстай алмайсын? (көлеңке)
4. Дененің пішінінің өзгеруі (Деформация)
5. Астрономиядағы ең негізгі зерттеу құралы? (телескоп)
6. Күн шығатын жақ.  (шығыс)
7. Геоцентрлік жүйе бойынша әлемнің центрінде не тұрады? (жер)
8. Астероидтар қатарына жатқызылған планета. (Плутон)
9. Көк шарфты суға салса не болады? (су болады)
10. Cуға салсаң батпайды, отка салсаң жанбайды (Мұз)  

ІІ. «Жұмбақтар әлемі» /Әр дұрыс шешімге 5 ұпай/
Тағы да отырмын мен жұмбақ ойлап, 
Дүлдүлді Сахараға қойдым байлап. 
Басында бұлбұл отыр үйдің сайрап, 
Бір гауһар қойнында тұрар жайнап.
1-топ.
1. Жердің жүзін шарлайсың,
Онсыз еш жерге бармайсың.
Көлікпен де, жаяу да,
Саралайсың, таңдайсың. ( жол)
2. Көп болса, асықпайсың,
Мезеттен қашықтайсың.
Асықсаң аз болады,
Табасың мұны қайсың? (уақыт)
3.Алтын теңге кетеді, күміс теңге келеді? (Күн мен ай)
4. Отқа салса жанбайды, суға салса батпайды? ( мұз)
2-топ.
1. Жылт-жылт етеді, жылғалардан өтеді? ( су)
2. Мөлдір көкте бір ғана, шоқтай жайнап, тұр дара? ( Шолпан)
3. Қозғалыста сипаттар шапшаңдықты.
    Тағы да бір белгісіз шама шықты.
    Ол болмаса денелер қозғалмайды,
    Шешеді бұл жұмбақты қандай мықты? ( жылдамдық)
4. Жоғалмайды ешқашан, түрлендірсең егерде.
    Басқа күйге ауысса, жұмыс істейді әрқашан (энергия)
3-топ.
1. Жылдамдықты өзгертеді,
     Қозғалысты тездетеді.
     Қарсы шықса қозғалысқа,
     Тоқтарына көз жетеді (үдеу)
2. Жәй көзге көрінбейді, қозғалуға ерінбейді? (молекула)
3. Күш көбейсе артады,
      Аркадан артқа тартады.
     Жүзі жұқа үшкір зат,
     Одан бірақ қорқады? ( қысым)
4. Барлық денелерге тән,
      Онсыз болмайды сән.
      Әр затта болады әр түрлі,
      Өлшеуге болады дәл? ( масса)
  4-топ.

1. Айсыз түнде қараңғы, түнекте де боранды.бір орнынан жылжымай, бағыт

  бере жылжымай, қандай жұлдыз шырағы, жол көрсетіп тұрады?
      ( жетіқарақшы)

1. Жартысы жадыратып нұр себеді, қалғаны қара мақпал бүркенеді?

       ( күн мен түн)

1. Табаныма байладым, қос таяқпен айдадым? ( шаңғы)
2. Қозғалысқа келтіріп,

Жылдамдығын береді.
Өлшемдерін қарасаң,
Ньютонға ол келеді ( күш)
ІІІ. «Ойлы болсаң, озып көр»
         Бұл кезең бойынша 4 тақырыпқа сәйкес тапсырмалар қойылып, деңгейіне
        қарай ұпайлары беріледі.
Ойла-ойла тереңнен,
Жақсы емес көп бөгелген.
Физиканы білмесең,
Өте алмайсың көпірден.

1) Ұлы адамдар.
10-ұпай. Физика гректің фюзис –табйғат дегенді білдіреді.Бұл сөздің ғылыми мағанасын байытуда тарихта(екінші ұстаз) атанған біздің ұлы бабамыз
(Әбу Насыр әл-Фараби.)
20-ұпай. Ертедегі грек ғалымы барлық заттар б өлінбейтін өте кішкентай ұсақ бөлщентерден түрады деп жорамал жасаған және ол бөлшекке атау берген кім. ( Демокрит)
30-ұпай. «Жер қозғалмайды» деген жобаны теріске шығарып Жер өз осін айнала отырып, барлық планеталармен бірге кеңестікте Күнді айнала қозғалады деп көрсеткен және аспан денелерінің қозғалыс кестесін жасауда 324 шаманы есептеп шығарған ұлы поляк ғалымы кім. ( Николай Коперник.)
40-ұпай. Барлық кеңестікті жайлаған тартылыстан «жеті қат көкке ұшсақтақ», «жеті қабат жер астына енсек те құтыла алмаймыз , әлемдегі денелердің бір біріне тартылуы яғни бүкіл әлемдік тартылыс заңын ашқан ағылшын ғалымы кім. (Исаак Ньютон.)
2) Формулалар.
10. Дененің тығыздығы мен көлемінің көбейтіндісі ..... /масса,  /
20. Деформацияланған серіппенің потенциялдық энергиясы../ /
30. Істелген жұмыстың шамасын сол жұмысты істеуге кеткен уақытқа бөлсек қандай физикалық шаманы алуға болады, қалай жазылады. /) Қуат,  
40. Ыдысқа һ биіктікке дейін су құйылған сол судың ыдыс қабырғасына түсіретін қысымын қалай анықтауға болады./ /
3) Өлшеуіш құралдар. (Қандай физикалық шамаларды өлшеуге арналған құрал?)
10. Т а р а з ы - /Бір заттың салмағын анықтайтын өлшеуіш/
20. Д и н а м о м е т р - / күшті өлшеу үшін арнайы кұралдар - динамометрлер (грекше динамис – күш және метрео - өлшеймін) колданылады/
30. Барометр – анероид – /атмосфералық қысымды өлшейтін сұйықсыз барометр, құрал/
40. Т е л е с к о п – /аспан шырақтарын электр-магниттік сәуле арқылы бақылауға арналған астрономиялық құрал./
4) Өлшем бірліктер.
10-ұпай. Тығыздықтың өлшем бірліктерін ата. ...(г/см³, кг/м³, т/м³,...)
20-ұпай. Еселі өлшем бірліктер - гекто, кило, мега қалай жазылады. /г, к, М/ Үлестік өлшем бірлік –онның минус екі ,минус үш ,минус алты дәрежелері қалай оқылады /санти, милли, микро/
30-ұпай. Қандай физикалық шамалардың өлшем бірліктері бірдей. /Жұмыс,
Жылу мөлшері, Энергия - Дж/, /Уақыт, период – с/
40-ұпай. Бір киловатт – сағат (кВт. сағ) джоульмен өрнекте / 10³ Вт × 3600 с = 3,6 МДж/
ІV. «Кім алғыр!» «Пантомима» – құбылысты көрсету.
Әр топ бір тапсырмадан біреуін таңдап, қарсылас топқа іс-қимылмен көрсетуі
  қажет, ал оның қандай құбылыс екенін табады. Көрсеткен топ – 10 ұпай,
   тапқан топқа 10 ұпай.
Сайысқа келген сайланып.
Отырған топтар ойланып.
Үнсіз тұрып, қимылда
Құбылысты көрсет, жай ғана.
                            
1.      Зарядтардың бірін – бірі тарту және тебу құбылыстары. 
2.      Деформация (созылу, иілу, бұралу).
3.      Броундық қозғалыс (молекулалардың бейберекет қозғалысы). 
4.      Диффузия (араласу, ену)
V. Сергіту сәті. /50 үпай бір сұрақтан кейін тапса, қосымша сұрақтар қойылса 10 ұпайдан алынады/
Үлгілі тәртіп, жақсы оқу 
Алға қойған мақсаты.
Әр қашанда мектепте 
Шығып жүрген жақсы аты  
Жанды нәрсе туралы…..
а)  Көзі қырағы,жанған жарықта алыстан көреді                    
ә) Жүрегіңнің қуаты   2.2 Вт
б) Ғұмырында 40 тонна тамақ жейді      
в) жердегі ең ақылды кім?  
    ( Адам)
• Бұл қай жануар?
Адамға қарағанда 
а) 6 қабырғасы артық, 30 қабырғалы, 517 мускулдан,
ә) алдыңғы аяғында 5 саусақ, артқы аяғында 4 саусағы бар,
б) жүгіргенде 50 км/сағ жүгіреді, 60 метр қашықтықтан көре алатын,
в) адамға қарағанда 14 есе иісті артық сезе алатын жануар қалай аталады?
  /Мысық/
Сайыстың соңы.
Қорытынды. Әділқазылар алқасының шешімі. Марапаттау.