«ӨЗІН-ӨЗІ ТАНУ» АДАМНЫҢ ҮЙЛЕСІМДІ ДАМУЫ ГУМАНИТАРЛЫҚ КОЛЛЕДЖІ
№ САБАҚ ЖОСПАРЫ
Сабақ тақырыбы_Анализаторлар
Модуль /пән атауы _Анатомия,физиология жәнемектеп гигиенасы
Дайындаған педагог _Усенбекова ҒалияЕрдаулетқызы_
"_02_"____қараша________ 20_20_ ж.
1.Жалпы мәліметтер
Курс, топ ____1, ҚБ-106______
Сабақ типі _____Жаңа сабақтытүсіндіру___________
Сабақ түрі ________ Жаңа сабақ________
Мақсаты: Балаларға «анализатор» ұғымының мағынасын ашу; анализаторлардың өзара әрекетін қарастыру; сезім мен қабылдаудың адам өміріндегі және оның қоршаған әлемді танудағы рөлін түсіндіру.
Міндеттері, Балалардың сезім мүшелерінің ерекшеліктерімен таныстыруды қамтамасыз ету.
2.1 Оқу сабақтары барысында білім алушылар игеретін кәсіби біліктердің тізбесі (күтілетін нәтижелер)
Оқушылар анализатор және олардың буындарын, сезім түрлері және олардың маңызы туралы білімді өз беттерімен меңгереді.
3. Сабақты жабдықтау
3.1 Оқу-әдістемелік құрал-жабдықтар, анықтамалық әдебиеттер, дәріс материалдары
Ә.Күзенбаева: «Адам анатомиясы»
О.А.Петришина,Е.П.Попова: «Бастауыш мектеп жасындағы балалар анатомиясы, физиологиясы және гигиенасы»
3.2 Техникалық құралдар, материалдар
4. Сабақтың барысы
4.1. Ұйымдастыру кезеңі. Білімнің өзектілігін.Білім алушылармен сабақ мақсатын анықтау.
Психологиялық дайындық
- Адамға екі көз не үшін қажет?- Айналамыздағы жақсыны көру үшін.
Екі құлақ не үшін қажет?— Жақсы сөз есту үшін.
- Мұрын не үшін қажет?- Иіс сезу үшін.
- Ауыз не үшін керек?- Айналамыздағы адамдармен сөйлесу үшін, Таза ауа жұту үшін қажет.
Үй тапсырмасын сұрау.
Заталмасу дегеніміз не?
Анаболизм
Метаболизм
Катаболизм
4.2. Жаңа оқу материалын игеру.
Презентация арқылы келесі түсініктерді түсіндіру:
Анализаторлар туралы жалпы түсінік. Сыртқы және ішкі орталардың әсерлерін қабылдап, талдап, талқылайтын, олардың жағдайлары туралы сезім тудыратын мүшелер жүйесін анализаторлар немесе анализаторлар дейді.
Организмде жеті түрлі анализаторлар бар: көру, есту, иіс, тері, қозғалыс, дәм және висцеральды (лат. висцералис - ішкі мүшелерге қатысты), яғни ішкі мүшелерге байланысты жүйе.
Барлық анализаторлар 3 бөлімнен тұрады : 1) сезгіш немесе перифериялық бөлім, шеткі немесе рецепторлық бөлім деп те атайды; 2) өткізгіш бөлім, сезгіш нерв деп те аталады; 3) орталық, немесе қыртыс бөлімі, яғни ми қыртысындағы сезім орталықтары, сезім аймақтары деп те аталады.
Рецепторлық бөлім сезім және ішкі мүшелерде орналасқан сезгіш рецепторлардан тұрады. Олар тітіркендіргіштің әсерін қабылдап, қозуға айналдырады (рефлекторлы доғаның сезгіш немесе перифериялық бөлімін есіңізге түсіріңіз).
Ө т к і з г і ш бөлім рецепторларда пайда болған қозуды сезім мүшелерінен шығып, ми қыртыстарына таситын сезгіш жүйкелерден тұрады.
Анализаторлардың қ ы р т ы с бөлімін ми сыңарларының қыртысында орналасқан сезім орталықтары құрайды. Анализаторлардың рецепторлық бөлімінде ең алғашқы талдау — алғашқы саны мен сапалық қарапайым талдау жүргізіледі.
Тітіркендіргіштің әсерінен рецепторларда қозу толқындары (қозу импульстері) пайда болады. Олардың жиілігі тітіркендіргіштің күшіне байланысты келеді.
Өткізгіш бөлімде шетте пайда болған қозуды өткізіп қана қоймай, аралық нервтерде алғашқы қарапайым талқылау жасалады. Айталық, көру төмпешігінің ассоциативтік ядроларында талқылағаннан кейін рецепторлардан келген біраз қозу импульстері қосылады.
1. Анализаторлардың рецепторлары өзіне ғана тән тітіркендіргіштердің әсерін қабылдайды. Ондай тітіркендіргіштерді адекватты (лат. адекватус - теңгерілген, лайықты, сай келетін) тітіркендіргіш деп атайды. Анализаторлардың рецепторлары адекватты тітіркендіргіштерге өте сезімтал болады.
2. Анализаторлардың рецепторлары тітіркендіргіштердің күші өзгергенде тітіркендіргіштің жаңа күшіне тез бейімделеді.
3. Анализаторлар бір-бірімен байланысты қызмет атқарады. Сондықтан бірінің қызметі күшейгенде, екіншісінің қызметі төмендейді және, керісінше, біреуінің қызметі нашарлаған кезде екіншісінің қызметі күшейеді.
4. Бір анализатордың қызметі бұзылғанда қалғандары оның қызметін жартылай болса да өзіне алады. Мұндай жағдайда ауру анализатор пен сау анализаторлардың ми қыртысындағы нерв орталықтарының арасында тұрақты нервтік байланыстар (шартты рефлекстердің байланысы іспетті) пайда болады.
5. Анализаторлардың рецепторларының сезімталдығын жаттықтыру арқылы не күшейтіп, не төмендетуге болады. Анализаторлар әр түрлі қашықтықта орналасқан заттардың бейнесін қабылдауына байланысты оларды екі топқа бөледі: дистантты (лат. дистанция - қашықтық), яғни сезім мүшесінің белгілі бір қашықтықта орналасқан заттардың остерін сезу және контактты (лат. Контактус – түйіскен, жанасқан), яғни сезім мүшесіне жанасқан затты сезетін анализаторлар.
Сабақтың ортасы:
Биологиялық диктант.
И. П. Павлов анықтауы бойынша, кез келген --------- негізгі үш:---------,---------- және ----------- буынынан тұрады.
------------ - көру, есту, иіс сезу, сипап сезу, дәм сезу рецепторлары.
Жауаптары:
И. П. Павлов анықтауы бойынша, кез келген анализатор негізгі үш:
рецепторлар, жүйке жолдары және ми орталығы буынынан тұрады.
Сезімтал мүшелер - көру, есту, иіс сезу, сипап сезу, дәм сезу рецепторлары.
Сезім мүшелерінің (көз, құлақ, мұрын, тіл) суреттер
4.3. Жаңа оқу материалын бекіту.
- Бізді қоршаған дүние туралы ақпаратты қалай аламыз?
- Анализатор дегеніміз не?
- Анализатор қандай бөліктерден тұрады?
- Қандай сезім түрлерін білесіңдер?
- Анализаторлардың орталықтары қайда орналасқан?
- Қай анализатор барлық анализаторлар арасында тығыз байланысты және бейнені қабылдауды қамтамасыз етіп отырады?
Балалар сұрақтарға жауап береді.
1.Көру, есту, иіс сезу, сипап сезу және дәм сезу анализаторлары арқылы аламыз.
2.Үлкен ми сыңарлары қыртысындағы сәйкес аймақтардан және өткізгіш жолдарынан тарайтын белгілі бір рецепторлардан тұратын бірегей жүйе.
3.Рецепторлы мүшеден, жүйке жолдары мен үлкен ми сыңарлары қыртысын қоса ми орталықтарынан тұрады.
4.Температура, ауырсыну, иіс, жарық, дыбыс т.б. сезімдер.
5. Мида орналасқан
6. Көру анализаторы.
5. Сабақ бойынша рефлексия
Екі жұлдыз, бір тілек
Кері байланыс парағын толтыру арқылы өздерінің бүгінгі сабақ бойынша түйгендерін және тапсырмаларды орындау кезіндегі қиындықтар мен оны қандай жолдармен еңсергендігімен бөліседі.
6. Үй тапсырмасы
«Сезім мүшелері және олардың маңызы» тақырыбын оқу
