Оқушылардың функционалды дағдыларын қалыптастырудағы әлеуметтенудің қажеттілігі
Мен баяндамамды тұңғыш Президентіміздің сөзімен бастағым келіп отыр: «Бұл заман білекке сенетін емес, білімге сенетін заман», яғни білімді, көзі ашық, көкірегі ояу жастарды тәрбиелеу біздің міндетіміз. Табысты болудың ең іргелі, басты факторы білім екені әркімге мәлім. Әр халық, әр мемлекет ғасырлар бедерінде рухани жаңғырып, жаңарып отырады. Ал рухани жаңғыру мен жаңаруда білім берудің рөлі зор.
Бүгінгі таңда қолданылып жүрген педагогикалық техналогиялардың элементтерін сабақта пайдалана отырып, оқушылардың ой – өрісін, тіл байлықтарын дамытып, ізденімпаздыққа, білімді өздігінен меңгеруге жағдай жасап, мәдени ортаға барынша жылдам бейімделу қабілетін қалыптастыру біздің мақсатымыз.
Функционалды дағдылар – оқушы өзінің оқу және жазу дағдыларын әлеуметтік ортада қарым-қатынас жасауда қолдана білу қабілеті.
Ағылшын тілі пәнінің басты міндеті – оқушылардың тілдік қарым-қатынас жасай алу біліктілігін жетілдіру.
Тілді оқыту кезінде кез келген бір әдістемені қолдану әртүрлі шарттарға байланысты болып келеді. Ең маңыздысы-оқыту мақсаты болып келеді. Әдіс-тәсілдер арқылы өзін-өзі еркін сезіну үшін сыныпта ең алдымен жағымды атмосфера жасап, оқушы қызығушылығын ынталандыру керек. Кіші сынып оқушылары шетел тілдерін меңгеруге өте бейім.Ұлы Абай атамыз айтқандай: «Шәкірттерің жақсы оқу үшін, оның оқуға деген ынтасы және қызығушылығы зор болу керек».Баланың имитациялық қабілеттері, табиғи қызығушылығы әрқашан жаңаны меңгеруге қолайлы жағдай жасайды.
Мотивация факторлары мыналар:
- Оқу мазмұнының әртүрлілігі;
- Оқушы мен мұғалім байланысының интенсивті болуы;
- Мұғалімнің сабақта қолданатын әдіс-тәсілдері
- Мұғалімнің мейірімді көзқарасы.
Күнделікті сабақта оқушылардың функционалды дағдыларын қалыптастыруға бағытталған әр түрлі әліс тәсілдерді қолданылады. Мысалы,
- түрлі көрнекілік құралдарын қолдану(әсіресе Бастауыш сыныптарда ағылшын сабағында көрнекіліктерді пайдалану арқылы танымдық қызығушылығын дамыту),
- сұрақ-жауап әдісі (шетел тілін үйретуде тиімді де қолайлы әдістердің бірі – сұрақ-жауап әдісі. Бұл әдіс бастауыш сыныптардан бастап қолданылады. Қарапайым сұрақтарды игеруге көңіл бөліп, бірте-бірте сұрақты күрделендіріпғ жауап аламыз. Бұл ретте топпен де, жеке оқушымен де жұмыс жүргізіледі.
- "Ақылды доп" әдісі, бұл әдіс арқылы көбінесе өткен үй тапсырмасын қайталау, пысықтау.
- Жұптасып жұмыс істеу әдісі, бұл әдіс оқушыны оқу процесінің басты тұлғасы ретінде белсенді етіп, басқа оқушылармен тығыз байланыстыру.
- Аяқталмаған сөйлем әдісін көбінесе жаңа тақырыпты меңгеру барысында оқушының өз бетімен жұмыс істеуіне алып келеді.
Шетел тілін үйрету қиын да, қызықты жұмыс. Қазіргі кезде ұстаздарға қойылып отырған талап жаңа технологиялық әдістерді қолдана отырып сапалы терең білім беру, оқушылардың функционалды дағдыларын жетілдіру. АКТ-ны қолдану оқушы үшін өте қызықты, әрі нәтижелі және де оқыту сапасы артады. Ақпараттық – коммуникациялық технологияны сабақтарда қолдану келешек ұрпақтың жан – жақты білім алуына, іскер әрі талаптты, шығармашылығы мол, еркін дамуына жол ашатын педагогикалық, психологиялық жағдай жасау үшін де тигізер пайдасы аса мол. Интерактивті тақтамен презентацияны бірге қолдану оқушылардың сабаққа деген қызығушылығын ерекше арттырады. Ағылшын тілі сабағында компьютерді, мультимедиялық және электрондық оқулықтарды және интерактивті тақтаны пайдаланғанда:
• лексиканы оқып үйретеді;
• сөйлеу ырғағын;
• диалог, монолог және рөлдік ойындарды;
• хат жазуға үйретеді;
• грамматикалық құрылымдарды түсіндіріп, оқушылардың есінде сақтауға көмектеседі.
Шетел тілін оқытудың басты мақсаты - оқытушыларға шетел тілінде қарым-қатынас жасауды базалық деңгейде игерту. Осыған сәйкес оқыту мазмұнына қарапайым коммуникативтік біліктілікті, қажетті жағдайда ауызша және жазбаша (сөз, тыңдап түсіну, оқу, жазу) өзара мәдени қарым-қатынас процессінде қолдана алу қабілеттілігі мен дайындығын қалыптасады.Осы мақсатқа сай оқыту міндеттері екі үлкен бағыт бойынша белгіленеді.
Танымдық бағыт бойынша:
• Оқушының лингвистикалық дүниетанымын қалыптастыру;
• Тілдің қоғамдық-әлеуметтік мәнін түсіндіру:(қазіргі уақыт талабына сай шетел тілінің пән ретінде қажеттілігі күннен-күнге артып отыр.Ол қоғамның әлеуметтік-экономикалық, ғылыми-техникалық және жалпы мәдени алға басуында қозғаушы фактор болуда.)
•Оқушының тілін дамыту, тілдік шығармашылық қабілеттерін жетілдіру;
• Сөз мәдениетін таныту;
• Пікірталас мәдениетін жетілдіру;
• Сөйлеу түрін, сөйлеу тәсілін меңгерту;
• Оқушылардың логикалық ойлауының бірізді болуын қалыптастыру;
Коммуникативтік, практикалық бағыт бойынша:
• Оқушыларға тіл нормаларын меңгерту;
• Тілдік сауаттылығын арттыру;
• Оқушылардың тілдік - эстетикалық талғамдарын қалыптастыру;
• Этикет нормаларына сай тіл мәдениетін жетілдіру;
• Сөйлеу әрекетіне қажетті заңдылықтар мен талаптарды меңгерту;
• Шығармашылық қабілеттерін дамыту;
• Қарым-қатынас талаптарына сай іскерліктерде қолдана білу;
• Пікірталас түрлеріне сай сөз қолдану біліктілігін қалыптастыру;
Бұл міндеттердің жүзеге асырылуы тілдік білімнің (мұның қай - қайсысы да тіл арқылы баланың логикалық ойлауын дамытуға, қарым-қатынастық дағдыларын жетілдіруге, сөз әрекетінің түрлеріне) қатынасты машықтануына әсерін тигізеді.
Ағылшын тілі пәнінде орта буын сыныптарында оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамытуда пән мұғалімі ретінде неге аса мән беруі керек? 1.Мұғалім сабақ барысында білім алу үшін түсінуді дамытуда жеке еркіндік , таңдау , ынта сезімдеріне мән бере отырып, оқушылардың негізгі екі мотив: өзін - өзі сыйлау, өзін-өзі бақылауға үйретуі тиіс. Мұғалім оқушыға сыртқы түрткі болғанның өзінде де жетістіктерге жету, оны түйсіну, түсіну сезімі іштен шығады. Сабақты бастағанда оқушы қызығушылықтарын туғызатын әдіс –тәсілдерді пайдалана отырып күнделікті өмірде қолдана алатындай тапсырмалар орындату, сонымен бірге ойландыру жолдарын да қарастыруға болады.
Оқушылардың ағылшын тілінде айналада толып жатқан ақпарат тасқынын түсіну үшін, өмірде заманауи құралдарды игеріп қолдану үшін, нақтырақ айтқанда, компьютер тілін меңгеру үшін, оны дұрыс қолдануда, Интернет желісінен керекті ақпарат алуда, ұялы телефонды керегіне жарату үшін ағылшын сөздерін түсінуі тиіс. Айнала ағылшын сөздеріне толы жарнамаларды, киімдер , түрлі тауарлар да жазылған этикеткаларды түсіну, өзінің қауіпсіздігін сақтау үшін де қажет және тағы басқа да жағдайларда қажет екені баршаға аян.
Мұғалім пәнді оқушылардың өз түсінігі мен пікірі қалыптасатындай өткізу, логикасы мен тиімді қарқынмен мағынаны ұғындыру әдістемесі арқылы оқушыларды дағдыларды қолдануды үйретеді. Сондай-ақ, сабақтағы диалог пен талқылау интерактивті оқытудың логикалық, ұтымды дәлелі.
Білімді меңгеруде Блум таксономиясын пайдалану оқушының білім деңгейінің көтерілуіне себепкер. Мысалы,жаңа сөздерді аудармасымен жаттауы – біледі, түсінеді, оны тапсырмаларда сөздің мағынасын тауып қою – қолданады, сөздерді мағынасына қарай талдаса, салыстыра алса , жіктей алса –талдау, сөзге қорытынды жасап , нақтылай алса, сынаса –бағалау, осы сөзді басқа сөйлемде жаңаша қолдана алса –жасау.
Оқушылардың білімге ықыласын, қызығушылығын арттырудың ең жақсы жолының бірі – сабақта ойындарды қолдану. Ойын – әрқашан кішкене білім, кішкене білім бола отырып, баланы білім алуға, еңбекке дайындайды. Рөлдік ойындар, коммуникативтік шағын әңгімелер, үлгі сөйлемдерге қарап шынайы диалогтар құрау –жұппен, топпен , оқушы- сынып, оқушы –топ т.б.
Оқушылардың әдеби, мәдени тұрғыда дүниетанымын байыту, сыныптан тыс функционалды дағдыларын дамыту, олардың жауапкершілік сезімін және сахналық шеберлігін қалыптастыру, ағылшын тілінде ауызша сөйлеу мәдениетін қалыптастыру, шетел көркем әдебиетті оқуға деген қызығушылықтарын оятумақсатында ағылшын тілі пәні мұғалімдері театрландырылған әдеби салон ұйымдастырды. Бұл театрланған көрініс мектепішілік және қалалық деңгейде көрсетілді. "All the world is a stage, and all the men and women merely players" (Өмір олтеатр, ал адамдар бұл жай ғана кейіпкер) атты әдеби салоны Британ әдебиетінің жазушыларының мерейтойларына арналған. Артур Конан Дойл туғанына 160 жыл – әйгілі ағылшын жазушысы. Көптеген шытырман оқиғалы, тарихи, публицистикалық, фантастикалық және юмористік шығармалардың авторы, әсіресе әйгілі сыншы Шерлок Холмс кейіпкерін ойлап тапқан жазушы. Роберт Бернстің туғанына 260 жыл толады. Белгілі шотланд ақыны "A Red, Red Rose", "My Heart's In the Highlands" туындыларымен танымал. Сомерсет Моэмнің туғанына 145 жыл толды. Оның ең танымал романы "Театр". Әдемі, ақылды актрисаның нәзік, ирониялық тарихы. Памела Линдон Трэверс туған күніне 120 жыл толады. Ағылшын актрисасы және жазушысы, көбінесе Мэри Поппинс туралы балалар кітаптарының авторы ретінде белгілі. Төрт түрлі әдеби үзінділер бір-бірімен сюжеттік байланыс арқылы ұштасты. Бұл мұғалімдердің оқушылармен әріптестік қатынаста және нәтижеге қол жеткізуі үшін жұмыс жасауына әкелді. Бұл көріністе даярлық мектеп оқушысынан бастап 10 сынып оқушылары қамтылды, яғни жас ерекшелік айырмашылық оқушылардың бір-біріне ашылуы, тіл табысуы еш қиындық туғызған жоқ. Ата-ана ретінде Арай мұғалім қатысты. Оқушылардың сахнада өздерін еркін ұстау қабілеті, эмоционалдық ұялшақтықтан, қысылудан арылу мен сөзді, образды сезіне білу мен кейіпкерге ене білу арқылы оқушыны тек қана шетел әдебиетімен таныстыру ғана емес, сонымен қатар оның функционалды дағдыларын қолдану, жеке тұлға ретінде дамыту, артық ұялшақтықтан, қоғамнан қорқудан, «сыртқы көзқарастан» қысылудан арылтып, ашықтық, яғни әлеуметтену, ұжым алдындағы жауапкершілік қасиеттерін қалыптастыру болып табылады.
Қорыта келгенде, оқушының функционалды дағдыларын күнделікті сабақта да және сабақтан тыс күнделікті өмірде де дамыту үшін әлеуметтенудің рөлі зор. «Егер бір күндік өміріңді ойласаң ағаш ек, егер ғасырлық өміріңді ойласаң балаға білім бер» - деп Қытай даналығында айтылғандай баланы тәрбиелей отырып оған функционалды сауатты білім берсек, және ол алған білімін өмірмен ұштастыра алатындай тұлға қалыптастыра алсақ, біздің жақсы ұстаз болғанымыз.
