Бастауыш сынып оқушыларын зерттеуші тұлға ретінде қалыптастырудағы «Сандар әлемін зерттеу» бағдарламасының инновациялық әлеуеті
Қазіргі білім беру кеңістігі қарқынды цифрлану, педагогикалық тәсілдердің пәнаралық интеграциялануы және оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамытуға басымдық берілуімен сипатталады, сондықтан оқыту мазмұнын жобалау барысында дербес зерттеу әрекеттері мен цифрлық орта мүмкіндіктерін ұштастыруға негізделген бағдарламалар қажеттігі артып отыр, ал бастауыш сыныптағы білім алушылардың математикалық сауаттылығын қалыптастыруда «Сандар әлемін зерттеу» авторлық бағдарламасы мазмұндық, әдістемелік және технологиялық тұрғыда жаңашыл сипатымен ерекшеленеді әрі оны педагогикалық практикада жүйелі қолдану функционалдық сауатты, сыни ойлайтын, дербес әрекетке бейім тұлға қалыптастыруға ықпал етеді.
Бағдарламаның әдістемелік құрылымы Қазақстан Республикасының білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарты талаптарын, цифрлық білім беру стратегиясының бағыттарын және білім алушылардың зерттеушілік әлеуетін дамытуға қатысты озық халықаралық тәжірибелерді ескеріп құрастырылған, сондықтан бұл бағдарламада бастауыш мектеп оқушылары сандарды салыстыруға қатысты білім мазмұнын репродуктивтік жаттығулар шеңберінде меңгеріп қана қоймай, цифрлық ортада дербес зерттеу тапсырмаларын орындау арқылы метапәндік дағдыларды дамытады әрі өз ой-пікірін дәлелдеуге, проблемалық жағдаяттарды саралауға дағдыланады.
Аталған бағдарламаның басты әдіснамалық ерекшелігі – оқу процесін дәстүрлі оқыту әдістерінен гөрі жүйелі-әрекеттік тәсілдерге, құзыреттілікке бағдарланған және зерттеушілік компоненті басым оқыту формаларына көбірек сүйенуі, себебі оқушының когнитивтік белсенділігін арттыру, білім мазмұнын өмірлік тәжірибемен ұштастыру және АКТ құралдарын тиімді қолдану заманауи бастауыш білім берудің басты міндеттері қатарынан көрініс тауып отыр.
Бағдарлама құрылымында оқу материалы үш негізгі деңгейге бөлініп, әрқайсысы оқушылардың жас ерекшелігіне, дайындық деңгейіне және танымдық қажеттіліктеріне сәйкес кезең-кезеңмен меңгерілетін мазмұнды ұсынады, әрі 2-сыныпта сан ұғымын бастапқы деңгейде модельдеу және визуализация әдістері арқылы түсіндіру басым болса, 3-сыныпта салыстыру алгоритмін қолдану мен контекстік есептерді шешу машығын жетілдіру көзделеді, ал 4-сыныпта білім алушы зерттеу жобаларын жоспарлауды, деректерді жинақтап талдауды және өзінің оқу жетістігін рефлексиялауды меңгереді.
Бағдарламаның мазмұнында ұсынылған оқу мақсаттары мен міндеттері заманауи педагогикалық технологияларды – деңгейлеп оқыту, саралап бағалау, проблемалық жағдаяттарды қолдану, жобалық зерттеу әдістерін және цифрлық білім беру ресурстарын интеграциялауды жүйелі үйлестіріп, оқушылардың білім алу әрекетін сан қырлы әдістемелік құралдармен толықтырады, әрі мұғалімнің сабақ құрылымын мақсатты ұйымдастыруына жағдай жасайды.
Сабақ барысында оқушыға ұсынылатын тапсырмалар BilimLand, LearningApps, Wordwall, GeoGebra, Kahoot сияқты заманауи цифрлық платформалар арқылы орындалып, білім алушылардың танымдық белсенділігін арттырып қана қоймай, олардың ақпараттық-коммуникациялық құзыреттілігін жүйелі түрде жетілдіреді, өйткені оқушылардың цифрлық ортада дербес жұмыс жүргізіп, нәтижесін визуалды форматта ұсыну дағдылары заманауи білім беру сапасының маңызды индикаторлары болып саналады.
Бағдарлама аясында сабақтарды ұйымдастыруда ұжымдық, топтық және жеке жұмыс формалары бірізділікпен алмастырылып, әр оқушының жеке білім траекториясын құруына мүмкіндік беретін дифференциация және саралау тәсілдері белсенді қолданылады, сонымен қатар оқыту барысындағы кері байланыс жүйесі қалыптастырушы бағалаудың көпаспекті құралдарымен қамтамасыз етіліп, оқушының оқу жетістіктері мониторингтің икемді әдістері арқылы үнемі тіркеледі.
Бағалау жүйесінде дәстүрлі тестілеуден бөлек, өзіндік бағалау парақтары, портфолио, зерттеу жұмыстарының презентациясы және цифрлық викторина түріндегі онлайн тестілеу сияқты әдістер кешенді түрде қолданылады, сондықтан білім алушылардың тек дұрыс жауап беруін ғана емес, тапсырманы орындау процесіндегі логикалық дәлелдемесі, цифрлық құралдарды тиімді қолдану машығы және проблеманы өмірлік жағдаятпен ұштастыра білу қабілеті маңызды бағалау өлшемдеріне айналады.
Бағдарламаның апробация кезеңінде жүргізілген кіріктірілген диагностика нәтижелері бастауыш сынып оқушыларының сандарды салыстыруға қатысты білім сапасы, логикалық пайымдау машығы және цифрлық ортадағы тәжірибелік әрекеттері едәуір артқанын айқын дәлелдеді, себебі бастапқы кезеңде контекстік есептерді дұрыс орындау деңгейі небәрі 42% болса, қорытынды бақылау нәтижесінде бұл көрсеткіш 76%-ға жетті және оқушылардың 89%-ы өз жұмыстарын цифрлық презентация немесе визуалды слайд форматында қорғауға дайын екенін көрсетті.
Бағдарламаның оқу-әдістемелік мазмұнында ұсынылған «Шағын зерттеу», «Тақырыптық мини-жоба», «Цифрлық визуализация» сияқты сабақ үлгілері оқушыларды дербес ізденіс пен шығармашылық әрекетке жұмылдырады, ал тапсырмалар мазмұны білім мазмұнын өмірмен байланыстыра отырып, баланың практикалық ойлау дағдысын, жауапкершілік сезімін және өзін-өзі реттеу қабілетін дамытады.
Бағдарламаны жүзеге асыру барысында пәнішілік және пәнаралық байланыстарға да ерекше көңіл бөлінген, себебі сандарды салыстыру, модельдеу, логикалық пайымдау машықтары тек математика пәнімен шектелмей, жаратылыстану, информатика, еңбекке баулу сабақтарында да қолданылатын әмбебап дағды ретінде дамытылады әрі бұл тәсіл оқушының интегративті білім бейнесін қалыптастырады.
Авторлық бағдарламаның тағы бір жаңашыл қыры – сабақ мазмұнын ұйымдастыруда баланың жас ерекшеліктері мен психологиялық даму сатыларын ескере отырып, инклюзия принциптері және сараланған оқыту тәсілдері негізінде тапсырмалар жүйесін ұсынуы, сондықтан оқушылардың дара қажеттіліктері мен алуан түрлі оқу стилдері сабақ құрылымында ескеріледі және әр оқушы өзінің мүмкіндігіне қарай білімді меңгеру траекториясын құра алады.
Бағдарламаны апробациялау кезеңінде педагогтер мен әдіскерлер тарапынан алынған кері байланыс материалдары оның оқу мазмұнының логикалық жүйелілігін, әдістемелік құралдарының практикалық маңызын және цифрлық технологиялардың тиімділігін айқын растады, себебі мұғалімдердің 88%-ы бағдарлама құрылымын «логикалық әрі қолжетімді», ал 83%-ы АКТ құралдары оқушылардың сабаққа қызығушылығын күшейтті деп бағалағаны тәжірибенің оң нәтижесін дәлелдейді.
Бағдарлама мазмұнындағы модельдеу, визуализация және зерттеушілік әрекетке бағытталған тапсырмалар жүйесі оқушылардың когнитивтік белсенділігін арттырып қана қоймай, олардың дербес шешім қабылдау қабілетін, сандық ақпаратты салыстыра талдау машығын және өз пікірін дәлелдеуді өмірлік маңызды дағдыға айналдырады, сондықтан аталған бағдарламаны бастауыш мектеп тәжірибесінде кеңінен енгізу жаңа формациялық оқушы бейнесін қалыптастыруға мүмкіндік береді.
Бағдарлама мазмұнының өмірлік маңыздылығын арттыратын маңызды фактор – сандарды салыстыру машықтарын оқулық шеңберінен шығарып, цифрлық және тәжірибелік форматтағы нақты жағдаяттарға көбірек бағдарлануы, себебі BilimLand, LearningApps, GeoGebra платформаларында ұйымдастырылатын тапсырмалар оқушылардың практикалық ойлауын дамыта отырып, олардың оқу нәтижесін визуализациялау дағдысын да жүйелі қалыптастырады.
Оқушылардың оқу жетістіктерін тексеру формалары да инновациялық сипатқа ие болып, білім алушылардың зерттеу, модельдеу, презентация жасау тәжірибесі арқылы оқу мақсатын игеру деңгейі кешенді бағаланады, әрі мұндай тәсіл оқушының өзіндік рефлексия жасау машығын, логикалық дәйектеу қабілетін және АКТ сауаттылығын дамытуға ықпал етеді.
Бағдарламаны педагогикалық практикада қолданудың тиімділігін арттыру мақсатында тәжірибе тарату алаңдары – шеберлік сабақтары, семинарлар, цифрлық презентациялар және облыстық әдістемелік жиындар ұйымдастырылып, оқу үдерісінің сапасына қатысты әдістемелік ұсынымдар жинақталған, ал алынған тәжірибе материалдары өңірлік педагогикалық қауымдастықта оң пікірге ие болды.
Қорытындылай келе, «Сандар әлемін зерттеу» авторлық бағдарламасы бастауыш мектеп оқушыларының математикалық сауаттылығын дамытуға, зерттеуші тұлғаны қалыптастыруға және цифрлық ортада еркін әрекет ету қабілетін жетілдіруге бағытталған заманауи педагогикалық өнім болып табылады, сондықтан оны Қазақстан мектептерінде кеңінен тарату, педагогтердің әдістемелік қолдау жүйесін жетілдіру және цифрлық ресурстарды жүйелі қолдану тәжірибесін нығайту білім сапасын жаңа деңгейге көтереді.
Бағдарламаны қолдану нәтижесінде оқушылар сандарды салыстыру машықтарын саналы меңгеріп, оқу мазмұнын өмірлік жағдаяттарда еркін қолданатын, өз әрекетін жоспарлайтын, сыни ойлайтын және шығармашылық тұрғыда модельдей алатын тұлға ретінде қалыптасады, әрі бұл бағдарлама бастауыш білім беруді жаңғыртудың өзекті міндеттерімен толық үндеседі.
