Аннотация
Автор бұл мақалада инвестициялық қаржыландыру нысаны ретінде лизингті өлшеу, есепке алу және салық салудың теориялық және әдістемелік ережелерін зерттеді.
Өзегтілігі
Заманауи жағдайларды өндірістік қуаттарды жаңарту және жаңғырту қажеттілігімен байланысты жағдай қалыптасады. Мұны қысқа мерзімде және ең аз шығынмен қалай жасауға болады деген мәселе пайда болады. Оны шешудің маңызды жолдардың бірі лизинг болып табылады өйткені, ол заманауи құрал-жабдықтар негізінде өндірістің материалдық-техникалық базасын жаңарту процесін жеделдетуге мүмкінді береді.
Мақсаты
Инвестициалық өаржыландыру нысаны ретінде лизингті өлшеу, есепке алу және салық салу бойынша теориялық ережелерді негіздеу және ұсыныстар әзірлеу, сондай-ақ инвестициялық қаржыландыру нысаны ретінде лизингтің мәнің зерттеу.
Кіріспе
Кәсіпорынның инвестициялық қызметі оның шаруашылық қызметінің маңызды құрамдас бөлігі болып табылады. Кәсіпорынның экономикасына салынған инвестицияның құнын асыра бағалау қиын. Қазіргі заманғы өндіріс тұрақты өсіп келе жатқан капитал сыйымдылығымен және ұзақ мерзімді факторлар рөлінің артуымен сипатталады. Сонымен қатар көптеген кәсіпорындарда инвестициялау үшін қажетті қаржылық ресурстар жоқ. Кәсіпорын табысты жұмыс істеуі, өнім сапасын жақсарту және нарықтағы орнын нығайту үшін белгілі бір шарттарда меншікті сатып алу арқылы өз қызметін инвестициялауы керек. Осы әдістердің бірі лизинг болып табылады.
Лизинг инвестициялық әдіс ретінде. Лизингтің түрлері, артықшылықтары мен кемшіліктері
Орыс тіліне аударғанда лизинг ұзақ мерзімді жалға алуды білдіреді. Лизинг экономикалық сөздікте мүлікті белгілі бір ақыға уақытша пайдалануға жалға беруді білдіреді, яғни. жалға беруші қазіргі уақытта қажет емес мүлікті жалға береді, сол арқылы оны ұстауға кеткен шығындарды өтейді және белгілі бір пайда алады.
Дегенмен, ел экономикасында нарықтық қатынастардың дамуымен шетелдерде бұрыннан кеңінен қолданылып келе жатқан және қосымша инвестиция тартудың маңызды көзі болып табылатын жаңа қаржы құралдары пайда бола бастайды. Қаржы лизингі осындай құралдардың бірі болып табылады.
Мұндай терминнің пайда болуы лизингтің жаңа түрін – бұрын отандық экономикада қолданылмаған қаржылық түрін бөліп көрсету қажеттілігін қамтамасыз етті. Қаржы лизингі – бұл құрал-жабдыққа меншік құқығын сатып алумен және оны белгілі бір ақыға уақытша пайдалануға лизингке берумен байланысты экономикалық және қаржылық қатынастар жүйесі. Жабдық өндіруші мен оны пайдаланушы арасындағы қаржылық лизингте, әдетте, осы транзакцияны қаржыландыратын делдал болады. Мәміленің мәні мынада: бос қаржылық ресурстары жоқ лизинг алушы лизингтік компанияға лизингтік мәмілені жасау туралы ұсыныспен кіреді. Тиісті келісім бойынша лизинг алушы қажетті жабдықты сатушыны немесе өндірушіні таңдайды, ал лизинг беруші лизинг шартында көрсетілген ақыға лизинг алушыға уақытша пайдалануға лизинг объектісін алады. Мұндай шарт аяқталғаннан кейін бұл жабдық жалға алушының меншігіне өтеді (келісім шарттарына байланысты), немесе жалға берушіге қайтарылады.
Сонымен, лизингтің сипаты екі жақты. Лизинг – негізгі капиталға қайтарымдылық негізінде қаражатты салу. Ал негізгі құралдардың белгілі бір элементтерін белгілі бір мерзімге бере отырып, меншік иесі оларды белгіленген уақытта қайтарып алады, яғни. жеделдік және қайталану принциптерінің болуы бар. Өз қызметтері үшін мүліктің иесі комиссиялық сыйақы түрінде сыйақы алады, бұл төлем принципін жүзеге асыруды қамтамасыз етеді.
Мәмілеге жаңа қаржы көздерін тарту арқылы қымбат жобаны жүзеге асырған кезде лизингтік мәмілеге қатысушылардың саны артуы мүмкін.
Егер лизинг шарты мерзімі өткеннен кейін осы жабдықты сатуды анықтаса, онда мүлікті уақытша пайдалануға қатысты қатынастар лизинг беруші мен лизинг алушы арасындағы сату-сатып алу қатынастарына өтеді. Сонымен қатар лизингтік қатынастардың маңызды құрамдас бөліктері мүлікті уақытша пайдалануға беру қатынастары болып табылады. Жабдықтарды сатып алу-сату бойынша қатынастарға келетін болсақ, олар қосалқы рөл атқарады. Бұл ретте, жалпы алғанда, лизинг келісім-шарттар жиынтығы мен одан туындайтын мүліктік және қаржылық қатынастардың күрделі үйлесімімен сипатталатынын атап өткен жөн.
Өзінің экономикалық табиғаты бойынша лизинг несиелік қатынастар мен инвестицияларға өте ұқсас. Сонымен, лизингте (несиелік қатынастардағы сияқты) мүлікті уақытша пайдалануға беретін меншік иесі оны белгіленген мерзімде қайтарып алады және көрсетілген қызмет үшін тиісті комиссия алады. Жалғыз айырмашылығы, лизингте мәмілеге қатысушылар ақшалай қаражатпен емес, нақты мүлікпен әрекет етеді.
Нәтижесінде лизинг көбінесе лизинг берушінің лизинг алушыға пайдалануға берілген негізгі құралдар түрінде беретін тауарлық несиесі ретінде сипатталады және оны машиналар мен құрал-жабдықтарды, альтернативті сатып алуды несиелеу нысандарының бірі ретінде қарастырған жөн. дәстүрлі банктік несиеге. Сонымен, лизингтің маңызды аспектісі лизинг алушыны несиелеу (инвестициялау) ақшалай емес, заттай нысанда жүзеге асырылады. Бұл ұрлауды да, практикалық пайданы жоғалтуды да болдырмауға мүмкіндік береді, бұл экономикамыздың қазіргі жағдайы үшін ерекше маңызды.
Лизингтің қаржылық функциясы оның негізгі капиталға инвестициялау нысаны, бюджет қаражаты, кәсіпорындардың меншікті қаражаты, ұзақ мерзімді несие және басқа көздер сияқты дәстүрлі қаржыландыру арналарына қосымша көз болып табылады.
Әлемдік тәжірибеде лизингтің екі түрі бар: қаржылық және операциялық. Олардың айырмашылығының негізгі критерийлері лизингке алынған жабдықты пайдалану шарттары болып табылады. Егер операциялық лизинг машиналарды немесе жабдықтарды оларға қызмет көрсетудің стандартты шарттарымен салыстырғанда қысқа мерзімде жалға берумен сипатталса (соған байланысты лизинг беруші оны уақытша пайдалануға бірнеше рет жалға беруге мәжбүр болса), онда қаржылық лизинг сипатталады. ұзақ жалдау мерзімімен және, демек, оның барлық құнының көп немесе аз бөлігінің амортизациясы.
Осылайша, қаржылық лизингті жабдықты пайдалануға байланысты барлық тәуекелдер мен кірістер лизинг алушыға берілетін операция деп түсіну керек. Сонымен қатар лизингтік төлемдер лизинг берушіге құрал-жабдық құнының қайтарымын ғана емес, сонымен бірге инвестицияланған капиталдың сәйкес қайтарымын қамтамасыз етуі керек. Келісім-шарттың мерзімі өткеннен кейін мүлікке меншік құқығына келетін болсақ, ол шарттың талаптарына байланысты жалға алушыға берілуі немесе берілмеуі мүмкін. Операциялық лизинг кезінде жабдықты беру мерзімі, әдетте, өте қысқа және мүліктің иесіне тән барлық тәуекелдер мен шығындар лизинг берушіде қалады.
Лизингтің негізгі субъектілері:
- лизинг беруші - лизингтік мәмілені жүзеге асыру барысында қарыз немесе меншікті қаражаты есебінен мүлікті сатып алатын және оны лизинг алушыға белгілі бір ақыға, белгілі бір ақыға лизинг нысанасы ретінде беретін жеке немесе заңды тұлға. лизинг нысанасына меншік құқығын лизинг алушыға бере отырып немесе бермей уақытша иелену және пайдалану мерзімі және белгілі бір шарттармен;
- лизинг алушы – лизинг шартына сәйкес лизинг объектісін белгілі бір ақыға, белгілі бір мерзімге және белгілі шарттармен лизинг шартына сәйкес уақытша иеленуге және пайдалануға қабылдауға міндетті жеке немесе заңды тұлға; сатушы (жеткізуші) – лизинг берушімен жасалған сатып алу-сату шартына сәйкес лизинг нысанасы болып табылатын өзі өндірген (сатып алған) мүлікті белгіленген мерзімде лизинг алушыға өткізетін жеке немесе заңды тұлға. Сатушы (өнім беруші) сатып алу-сату шартының талаптарына сәйкес лизинг объектісін лизинг берушіге немесе лизинг алушыға беруге міндетті (Қосымша А).
Лизингтік мәміленің негізгі құжаты лизинг шарты болып табылады, ол екі бөліктен тұрады: лизинг беруші мен жеткізуші арасындағы жабдықты сатып алу-сату туралы келісім және лизинг беруші мен лизинг алушы арасындағы лизинг шарты. Лизинг шартында сатып алынатын және пайдаланушыға берілетін жабдықтың атауы, оның құны мен жеткізу мерзімі, шарттың басталуы мен аяқталуы, тараптардың құқықтары, міндеттері мен жауапкершілігі, жеткізу тәртібі және жабдықты қабылдау, оны пайдалану, техникалық қызмет көрсету, жөндеу және сақтандыру, лизинг төлемдері мен өсімпұлдар, дауларды шешу тәртібі, шартты мерзімінен бұрын бұзу шарттары, тараптардың деректемелері және т.б.
Лизингтің өте маңызды жағы амортизацияны дұрыс және уақтылы есептеу арқылы негізгі қорлардың толық ұдайы өндірісін қамтамасыз ету болып табылады. Дәстүрлі түрде амортизациялық аударымдар соңғы кезге дейін олардың жұмыс істеуінің барлық стандартты мерзімі ішінде өндіріс шығындарына біркелкі есептен шығарылды, бұл бір жағынан негізгі қорлардың жекелеген түрлерінің тозуының төмендеуіне әкелді, ал екінші жағынан, оларды жеделдетіп жаңарту үшін қаржылық мүмкіндіктер жасау.
Қазақстан Республикасының Салық кодексіне сәйкес амортизация жүйесі айтарлықтай жетілдірілді. Тозуды қысқарту мерзімі, бұл үлкен қаржылық мүмкіндіктерді құрудың маңызды факторы. Ғылым мен техниканың жетістіктерін өндіріске енгізуді жеделдету мақсатында кәсіпорындар мен ұйымдарға мүліктің жеделдетілген тозуы механизмін пайдалану құқығы берілді. Бұл механизм стандартты шарттармен салыстырғанда актив құнын өндіріс шығындарына ауыстыруды жеделдетуге мүмкіндік береді және сол арқылы кәсіпорындардың негізгі қорларының белсенді бөлігін жаңартуды және техникалық дамуын жеделдетуге мүмкіндік береді: машиналар , жабдықтар, көліктер.
Қазақстанның қаржылық қызмет саласындағы тәжірибесінде, біздің ойымызша, жаңа несиелік құралдарды пайдалануға көшу қажеттілігі туындады, олардың бірі белгілі бір артықшылықтарға ие қаржылық лизинг болып табылады.
Қаржылық лизинг (халықаралық тәжірибеде – «капиталды лизинг» немесе лизингтік активтің толық өтелуімен лизинг) экономикалық қатынастар жүйесін біріктіреді: - лизинг, сауда, несие және т.б. Қаржылық лизинг қаржылық несиенің бір түрі болып табылады және оның қызмет етуіне және басқару ерекшеліктеріне байланысты несиелік қатынастарды сипаттайды.
Қаржылық лизингтің оң сипаттамасы банктік қызметпен салыстырғанда несие алудың жеңілдетілген тәртібі болып табылады. Заманауи отандық және шетелдік тәжірибе көрсеткендей, лизинг шарты бойынша жұмсалған уақыт мөлшері мен ұсынуға қажетті қаржылық құжаттаманың тізімі банкпен ұзақ мерзімді несие шартын жасаған кездегіден айтарлықтай төмен. Көбінесе бұл алынған несиенің қатаң мақсатты пайдаланылуына және оның сенімді қамтамасыз етілуіне сәйкес келеді.
Сонымен қатар, қаржылық лизинг лизинг объектісінің біртіндеп тозуына байланысты негізгі қарызды өтеу үшін ұйымда резерв құруды талап етпейді. Қаржылық лизинг бойынша негізгі борышқа қызмет көрсету және лизинг затының амортизациясы бір мезгілде жүзеге асырылатындықтан (яғни, олар лизинг төлемдеріне кіреді), лизинг мерзімінің соңында лизинг бойынша негізгі борыштың құны актив нөлге дейін азаяды.
Жалға алушылар үшін қаржылық лизингтің артықшылықтары мынада: лизинг 100% қаржыландыруды көздейді және қарыздың барлық сомасын жылдам қайтаруды талап етпейді; лизинг жалға алушыға қаржыландырылатын активтердің қажеттіліктеріне қатаң сәйкес қаржыландыруды қамтамасыз етеді. Жалдау шарты жалға алушылардың ерекше сипаттамаларын ескере отырып әзірленуі мүмкін; лизинг кезінде активтерді сатып алу және қаржыландыру мәселелері бір мезгілде шешіледі; жалға алу жалға алушының шешім қабылдаудағы икемділігін арттырады. Сатып алу кезінде тек «сатып алмау» баламасы болса, жалдау кезінде жалға алушының таңдауы кеңірек болады. Лизинг шарты бойынша лизинг алушы өзінің қажеттіліктері мен мүмкіндіктеріне сәйкес келетін шарттар мен шарттарды таңдай алады, ал лизинг төлемдері белгіленген кесте бойынша жүзеге асырылатындықтан, лизинг алушы күрделі салымдарды қаржыландыру шығындары мен өнімді сатудан түсетін түсімдерді үйлестіре алады. жабдықты сатып алу кезіндегі жағдайға қарағанда қаржылық жоспарлардың тұрақтылығын қамтамасыз ету; жалдау айтарлықтай қаржылық ресурстары жоқ жалға алушыға ірі жобаны бастауға мүмкіндік береді.
Лизинг беруші үшін лизингтің артықшылықтары мыналар болып табылады: лизинг беруші жалға алынған мүлікті кепілге қою немесе жалдау төлемдерін талап ету құқығын беру арқылы қызметін жалғастыру және кеңейту үшін қосымша қаржылық ресурстарды іздеу мүмкіндігіне ие; лизинг қаржылық ресурстарды тікелей материалдық құндылықтарды сатып алуға бағыттайды, сол арқылы несиелік қаражаттарды мақсатсыз пайдалану мәселесін жояды.
Лизингтің негізгі кемшіліктеріне мыналар жатады:
- лизинг беруші жабдықтың ескіруі және лизингтік төлемдерді алу тәуекелін өзіне алады, ал лизинг алушы үшін лизинг құны сатып алу бағасынан немесе банктік несиеден жоғары болса. Сондықтан лизингтік мәміле алдында оның сараптамасы бойынша үлкен алдын ала жұмыс жүргізіледі;
- өзiнiң негiзгi капиталының иесi болып табылмайтын лизинг алушы банктiк несие қажет болған жағдайда оларды кепiлге бере алмайды, бұл оның мұндай несиенi неғұрлым қолайлы шарттармен алу мүмкiндiгiн азайтады;
- меншікті қаржыландыру көзі жоқ лизинг беруші лизинг алушының инвестицияларын қаржыландыру үшін алуға мәжбүр болатын несиелер бойынша пайыздық мөлшерлеменің кенеттен өзгеру тәуекеліне ұшырайды, бұл да лизинг шартының құнын арттырады. Бұл тәуекел, егер лизингтік компания ірі банктің филиалы болса, бейтараптандырылады.
Жалға алушы үшін арендалық төлемнің кемшіліктері, біздің ойымызша: қаржылық лизинг кезінде ғылыми-техникалық прогресс мүлікті ескірсе де, жалдау төлемдері келісім-шарттың соңына дейін тоқтамайды; жалға алушы жабдықтың баланстық құнының ұлғаюынан пайда көрмейді.
Жалпы алғанда, лизинг мәміленің барлық қатысушылары үшін айтарлықтай тиімді қаржыландыру болып табылады. Жалға алушы үшін бұл:
- әр түрлі мерзімдерімен және төлем мерзімімен қаржыландыру;
- негізгі қорларды жаңарту, қымбат тұратын құрал-жабдықтарды сатып алу немесе ірі инвестициялық жобаны бастау;
- қысқа мерзімді активтерді сақтау;
- әр түрлі төлем схемалары: ақшалай, өтемдік, аралас, сонымен қатар негізгі қарызды өтеу үшін өзгермелі мөлшерлемелерді белгілеу немесе белгілеу.
Жалға беруші үшін оң жақтары:
- қаражаттың қайтарылмау тәуекелін төмендету (несиелік механизмге қарағанда);
- моральдық және физикалық тозу қаупін азайту, өйткені қаржылық лизингтегі мүлікті көбінесе лизинг алушы сатып алады;
- мемлекеттен салық жеңілдіктерін алу мүмкіндігі; Бұл жағдайда жеткізуші немесе сатушы:
- өз өнімдерін өткізудің қосымша мүмкіндігі;
- төмен тәуекел, өйткені жалға беруші мүліктің құнын қайтарып алмау тәуекелін өзіне алады.
Жалпы мемлекет үшін лизингтің маңызы зор, атап айтқанда:
- лизингтік механизм арқылы инвестициялардың түсуі есебінен салаларды дамыту, инвестицияның жалпы деңгейін арттыру;
- қаржыландыру көздері арасындағы бәсекелестіктің күшеюі;
- мемлекеттік халықаралық лизинг жағдайында алдағы лизингтік төлемдер сомасы мемлекеттік қарызды есептеу кезінде ескерілмейді, яғни Халықаралық валюта қорының жекелеген елдер үшін белгілеген кредиторлық берешек шегінен асып кетуі мүмкін болады.
Осылайша, біздің ойымызша, лизингке жағымсыз жақтарынан гөрі тән жағымды жақтары әлдеқайда көп және көптеген елдердегі лизингтің дамуының тарихи тәжірибесі оның өндірісті жаңартудағы, өнімді өткізу көлемін кеңейтудегі және инвестициялық белсенділікті арттырудағы маңызды рөлін растайды.
